Ίδρυμα Ποίησης / Poetry Foundation Το ποίημα είναι ένας μικρός άγγελος από δέντρο κι από στάρι.., Γιώργος Τσακιράκης Κρης / The poem is a little angel from tree and from wheat.., George Tsakirakis Κris

Ενούμα Έλις (αποσπάσματα)

Πινακίδα 1

Όταν ψηλά ο ουρανός δεν είχε ονομαστεί,
το στέρεο έδαφος χάμω δεν είχε ειπωθεί με όνομα,
το τίποτα, μόνο ο πρωταρχικός Απσού, ο γεννήτο-
ράς τους,
η Μουμού Ταμιάτ, αυτή που τους γέννησε όλους,
με τα νερά τους ανακατεμένα, 


καλαμοκαλύβα δεν είχε πλεχτεί, βαλτότοπος δεν εί-
χε φανερωθεί,
όταν από τους θεούς κανείς δεν είχε 'ρθει στην ύ-
παρξη, 
ανονόμαστοι μ' όνομα, οι μοίρες τους ακαθόριστες,
τότε έγινε και οι θεοί πλάστηκαν μέσα τους.
.................................................................
Τότε απάντησε ο Μουμμού, δίνοντας γνώμη στον 
Απσού.
(κακόβουλη) και κακότροπη ήταν του Μουμμού η
συμβουλή:
"Αφάνισε, πατέρα μου, τους στασιαστικούς τρό-
πους.

Τότε θα 'χεις ανακούφιση τη μέρα κι ανάπαυση τη 
νύχτα!"
Όταν τ' ακουσε αυτό ο Απσού, αχτινοβόλησε η όψη
του
απ' το κακό που στους θεούς σχεδίαζε, του γιους 
του.
Και το Μουμμού απ' το λαιμό τον αγκάλιασε,
καθώς αυτός στα γόνατά του κάθισε για να τον φιλή-
σει.

Ό,τι λοιπόν, σχεδίασαν ανάμεσά τους,
στους θεούς ειπώθηκε, τους πρωτότοκούς του.
Κλάψαν οι θεοί, ταράχτηκαν οι θεοί,
πέσαν σε σιωπή και μείναν αμίλητοι.
Ξέχωρος στη σοφία, ολοκληρωμένος, εφευρετικός

ο Έα, ο πάνσοφος, κατάλαβε το σκοπό τους.
Ένα σπουδαίο σχέδιο ενάντια σ' αυτό επινόησε κι 
ετοίμασε,
έκανε τεχνική τη γητειά του ενάντιά του, ξέχωρη κι 
άγια.
.................................................................
Όταν ο Έα νίκησε και καταπάτησε τους αντι-
πάλους του, 
στερέωσε τη δύναμή του στους εχθρούς του,

στο ιερό του δώμα σε βαθιά γαλήνη αναπαύτηκε,
τ' ονόμασε "Απσού", για τους βωμούς το προόρισε.
Σ' αυτό τον ίδιο τόπο θεμελίωσε τη λατρευτική κα-
λύβα του.
Ο Έα και η Νταμκίνα, η σύζυγός του, κατοίκησαν 
(εκεί) λαμπροί.
Στην αίθουσα των μοιρών, στην κατοικία των πε-
πρωμένων,

ένας θεός γεννήθηκε, ο πιο ικανός κι ο πιο σοφός
απ' τους θεούς.
Στην καρδιά  του Απσού επλάστηκε ο Μαρντούκ,
στην καρδιά του ιερού Απσού επλάστηκε ο Μαρ-
ντούκ.
Αυτός που τον γέννησε ήταν ο Έα, ο πατέρας του,
αυτή που τον βάστηξε ήταν η Νταμκίνα, η μητέρα
του.

Στο μαστό των θεαινών εβύζαξε.
Η νταντά που τον ντάντεψε τον έκανε όλον δέος.
Ελκυστικό ήταν το σώμα του, ακτινοβόλο το ύψω-
μα των ματιών του.
Κυρίου ήταν το περπάτημά του, επιβλητικό όπως 
στα παλιά.
Όταν ο Έα τον είδε, ο πατέρας που τον γέννησε,

χάρηκε και λαμποκόπησε, με την καρδιά του γεμά-
τη τέρψη.
Τον τελείωσε και τον προίκισε με διπλή θεϊκότητα.
Πολύ μεγαλύνθηκε πάνω απ' όλους, τους ξεπερνού-
σε σ' όλα.
Τέλεια ήταν τα μέλη του πέρ' από κάθε αντίληψη,
αταίριαστα στην κατανόηση, δύσκολα να νοηθούν.

Τέσσερα ήταν τα μάτια του, τέσσερα ήταν τ' αυτιά 
του, 
όταν κινούσε τα χείλη του, φωτιά λαμπρή πεταγό-
ταν.
Μεγάλα ήταν και τα τέσσερα ακουστικά του όργα-
να
και τα μάτια, ίδια στον αριθμό, κοίταζαν όλα τα 
πράγματα.
Ήταν ο υψηλότατος απ' τους θεούς, τους ξεπερ-
νούσε το παράστημά του,
τα μέλη του ήταν τεράστια, ήταν ξεχωριστά ψηλός.
"Αγόρι μου, αγόρι μου!
Αγόρι μου, Ήλιε! Ήλιε των Ουρανών!"
Με το φωτοστέφανο δέκα θεών, ήταν δυνατός υ-
πέρτατα,
καθώς οι τρομερές του λάμψεις συγκεντρώνονταν
πάνω του.
Ο Ανού έβγαλε και γέννησε τον τετραπλό άνεμο
κι εμπιστεύθηκε στη δύναμή του τον αρχηγό του 
πλήθους όλου.
Έπλασε...τοποθέτησε τον ανεμοστρόβιλο,
δημιούργησε ρέματα για να ταράξει την Ταμιάτ.
Οι θεοί χωρίς ανάπαυση βασανίζονται μες στη θύ-
ελα. 

Οι καρδιές τους σχεδίασαν κακό.
στην Ταμιάτ, τη μητέρα τους, είπαν:
............................................................
[Όταν] η Ταμιάτ [άκουσε] αυτά τα λόγια ευχαρι-
στήθηκε:

"[...] που μου δώσατε. Ας πλάσουμε τέρατα,
[...] και οι θεοί στη μέ[ση].
[...ας κάνουμε] μάχη κι ενάντια στους θεούς [...]!
.............................................................
Η μητέρα Χουμπούρ, αυτή που πλάθει όλα τα 
πράγματα,
πρόσθεσε όπλα ακατανίκητα, γέννησε τερατόφιδα,
με δόντια κοφτερά, μ' άσπλαχνα φαρμακόδοντα.
.............................................................

Πινακίδα 2

.............................................................
Για να εκδικηθεί τον Απσού , η Ταμιάτ δούλεψε το 
κακό.
Πως ζωνότανε για μάχη ειπώθηκε στον Έα.

Μόλις ο Έα τ' άκουσε αυτό,
έπεσε σε μαύρη σιωπή κι έμεινε ακίνητος.
Μετά, καθώς το σκέφτηκε, κατάκατσε ο θυμός του,
πήγε στον Ανσάρ, τον πρόπαππό του.
Όταν ήρθε μπροστά στον Ανσάρ, τον παππού του,

όσα είχε σχεδιάσει η Ταμιάτ του επανάλαβε"
"Πατέρα μου, η Ταμιάτ που μας γέννησε μας μισεί.
Συγκάλεσε τη Συνέλευση και είναι μανιασμένη απ' 
τη λύσσα της.
..............................................................
Αμίλητος ήταν ο Αμσάρ καθώς κοίταζε χάμω,
μ' όρθια μαλλιά κουνώντας το κεφάλι του στον Έα.
Όλοι οι Ανουννάκι μαζεύτηκαν σ' αυτό το μέρος,
τα χείλη τους κλείσανε σφιχτά, [κάθονταν] σιωπη-
λοί.
...............................................................
Ο κύριος Ανσάρ, ο πατέρας των θεών, [σηκώθηκε]
στο μεγαλείο του
κι αφού σκέφτηκε στην καρδιά του, [είπε στους Α-
νουννάκι]:
"Αυτός που [η δύναμή] του είναι ισχυρή θα [μας]
εκδικηθεί,

αυτός που είναι οξύς στη μάχη, ο Μαρντούκ, ο ή-
ρωας!"
................................................................
Ο Κύριος [τέρφθηκε] από το λόγο του πατέρα του.
Με την καρδιά του ολόχαρη είπε στον πατέρα του:
"Δημιουργέ των θεών, μοίρα των μεγάλων θεών, 
αν αληθινά εγώ, εκδικητής σου,
είναι να εξοντώσω την Ταμιάτ και να σώσω τη ζωή
σας,
κάλεσε τη Συνέλευση, κήρυξε υπέρτατο το πεπρω-
μένο μου!
Όταν συγκεντρωμένοι στο Ουμπσουκίνα θα κάθε-
στε τερπόμενοι,
ο λόγος μου, αντί για σένα, ας ορίσει τα πεπρωμένα.
Ανάλλαχτο θα είναι ό,τι φέρω σε ύπαρξη,
ούτε ν' ανακληθεί δε θα μπορεί ούτε ν' αλλάξει  η
προσταγή των χειλιών μου".
.................................................................

Πινακίδα 4

.................................................................
με λαμπερή φλόγα γέμισε το σώμα του.
Μετά έφτιασε ένα δίχτυ να τυλίξει μέσα την Τα-
μιάτ.
................................................................
ανέβηκε στο άρμα της θύελλας το ακαταμάχητο
(και) τρομαχτικό.
Έζεψε και ζεύγλωσε σ' αυτό τέσσερα άλογα,
το Φονιά, τον Αλύπητο, το Συντριφτή, το Γρήγορο.
Κοφτερά ήταν τα δόντια τους, είχαν φαρμάκι.
...................................................................
Κι αφού έτσι τη νίκησε, έσβησε τη ζωή της.
...................................................................
Τότε ο Κύριος στάθηκε να κοιτάζει το σώμα της,
για να μπορέσει να μοιράσει το νερό και να κάνει
τέχνης έργα.
Τη χώρισε σαν οστρακόδερμο σε δυο μέρη:
το μισό της το ταβάνωσε ουρανό,
τράβηξε κάτω το φράξιμο κι έβαλε φύλακες.

Τους πρόσταξε να μην αφήσουν τα νερά να ξεφύ-
γουν.
Πέρασε τα ουράνια κι εξέτασε τις περιοχές.
Σημάδεψε τετράγωνα το τέταρτο του Απσού, την 
κατοικία του Νουντιμμούντ,
καθώς ο Κύριος μετρούσε τις διαστάσεις  του Απ-
σού.
Τη Μεγάλη Κατοικία, , τ' όμοιό της, όρισε σα Εσάρ-
ρα.

Τη Μεγάλη Κατοικία το Εσάρρα, που έφτιαξε σαν
στερέωμα.
Τον Ανού, τον Ενλίλ και τον Έα έκανε να πάρουν
τις θέσεις τους.

Πινακίδα 5

Έχτισε σταθμούς για τους μεγάλους θεούς,
στερεώνοντας αστερισμούς στην αστρική μορφή
τους.
Όρισε τη χρονιά ξεχωρίζοντας τις ζώνες:
έβαλε τρεις αστερισμούς για τον καθένα από τους
δώδεκα μήνες.

Αφού καθόρισε τις μέρες της χρονιάς με (ουράνια)
σημεία, 
ίδρυσε το σταθμό του Νεμπιρούγια να ορίζει τις
ουράνιες ομάδες τους,
για να μην περάσει κανένας και να μην ξεπέσει.
Στο μάκρος του ίδρυσε τους σταθμούς του Ενλίλ
και του Έα.
Άνοιξε τις πύλες και στις δυο πλευρές

και στερέωσε τις κλειδαριές αριστερά και δεξιά.
Στην κοιλιά της έβαλε το ζενίθ.
Έκανε να λάμπει το φεγγάρι και του εμπιστεύτηκε 
τη νύχτα.
Του όρισε ένα πλάσμα της νύχτας να σημαδεύει τις 
μέρες:
"Κάθε μήνα χωρίς διακοπή, να σχηματίζεις σχέδια
μ' ένα στεφάνι.

Στην αρχή του μήνα, όταν υψώνεσαι πάνω στον τό-
πο,
να έχεις φωτεινά κέρατα να σημαδεύεις έξι μέρες,
την έβδομη θα φτάνεις [μισό] στεφάνι.
Στην πανσέληνο να στέκεσαι απέναντι, μέση του μή-
να.
Όταν ο ήλιος σε [προλαβαίνει] στη βάση τ' ουρα-
νού,
   να μικραίνεις [το στεφάνι σου] και να λιγοστεύεις
το φως σου.
[Τον καιρό της εξαφάνισης]  να πλησιάζεις την πο-
ρεία του ήλιου
και [στην εικοστή ένατη] να στέκεσαι πάλι απέναντι 
 στον ήλιο..."

Πινακίδα 6

Όταν ακούει ο Μαρντούκ τα λόγια των θεών,
τον κινάει η καρδιά του να πλάσει επιτήδεια έργα.
Ανοίγει το στόμα του και στρέφεται στον Έα,
να του αποκαλύψει το σχέδιο που έπιασε στην 
καρδιά του:

" Θα μαζέψω αίμα και θα κάνω να γίνουν κόκαλα.
Θα πλάσω έναν άγριο, άνθρωπος θα 'ναι τ' όνομά
του.
Αληθινά, αγριο-άνθρωπο θα δημιουργήσω.
Θ' αναλάβει την υπηρεσία των θεών, για να είναι
αυτοί άνετα.
Τους τρόπους των θεών επιτήδεια θ' αλλάξω.
Μ' όλο που ίδια θα είναι σεβαστοί, θα χωριστούν σε δυο ομάδες"
Ο Έα του απάντησε, μιλώντας του,
δίνοντάς του έν' άλλο σχέδιο για την ανακούφιση 
των θεών:
"Μονάχα ένας από τους αδελφούς τους ας δοθεί,
αυτός μονάχα θα χαθεί, για να πλαστούν οι άνθρω-
ποι.

Να μαζευτούν εδώ οι μεγάλοι θεοί σε Συνέλευση,
να δοθεί ο ένοχος, για να 'χουν αντοχή".
Ο Μαρντούκ κάλεσε τους μεγάλους θεούς σε Συνέ-
λευση, 
προστάζοντας με χάρη δίνει οδηγίες.
Στο μίλημά του θεοί προσέχουν.

Ο βασιλιάς στους Ανουννάκι λέει ένα λόγο:
"Αν η προηγούμενη κουβέντα σου ήταν σωστή,
δήλωσε την αλήθεια με όρκο κοντά μου!
Ποιος ήτανε που μηχανεύτηκε την εξέγερση
κι έκανε την Ταμιάτ επαναστάτη, κι ενώθηκε στη μάχη;

Να φερθεί εδώ αυτός που σχεδίασε την εξέγερση,
Την ενοχή του θα τον κάνω να πληρώσει. Εσείς θα
μείνετε σε ειρήνη!"
Οι Ιγγίγγοι, οι μεγάλοι θεοί, του απάντησαν,
στο Λουγγαλντιμμεράνκια, σύμβουλο των θεών, τον
κύριό τους:
"Ο Κινγκού μηχανεύτηκε την εξέγερση,

κι έκανε την Ταμιάτ επαναστάτη κι ενώθηκε στη 
μάχη". 
Τον έδεσαν, τον κράτησαν μπροστά στον Έα.
Του έβαλαν πάνω του την ενοχή, του άνοιξαν 
(τ' αγγεία) του αίματός του.
Απ' το αίμα του σχημάτισαν την ανθρωπότητα.
Έβαλε την υπηρεσία πάνω τους κι άφησε τους θε-
ούς ελεύθερους.

Όταν ο Έα, ο σοφός, έπλασε την ανθρωπότητα,
έβαλε πάνω της την υπηρεσία των θεών,
αυτό το έργο ήταν πέρ' από την κατανόηση.
όπως τεχνικά το σχεδίασε ο Μαρντούκ, ο Νουντιμ-
μούντ το δημιούργησε, 
ο Μαρντούκ, ο βασιλιάς των θεών χώρισε

όλους τους Ανουννάκι πάνω και κάτω,
(τους) παραχώρησε στον Ανούκ να φυλάν τις οδηγίες
του.
Τρακόσους στον ουρανό εγκατάστησε φρουρά.
Όμοια τους τρόπους της γης καθόρισε.
Στον ουρανό και στη γη εξακόσους (έτσι) τοποθέ-
τησε.

Όταν κανόνισε όλες τις οδηγίες,
στους Ανουννάκι τ' ουρανού και της γης μοίρασε
τα μέρη τους,
οι Ανουννάκι άνοιξαν το στόμα τους
κι είπανε στον Μαρντούκ, τον κύριό τους:
Τώρα, ω Κύριε, εσύ που προκάλεσες την  απελευ-
θέρωσή μας,

ποιο θα είναι το δώρο μας τιμής σε σένα;
Ας χτίσουμε ένα βωμό που θα ονομαστεί
"Να, η κάμαρα για τη νυχτερινή μας ανάπαυση", ας
αναπαυτούμε σ' αυτό!
Ας χτίσουμε ένα θρόνο, μια έδρα για κατοικία του!
Τη μέρα που θα φτάσουμε, θα αναπαυτούμε σ' αυ-
τό".

Όταν ο Μαρντού το άκουσε αυτό,
δυνατά φώτισε τα χαρακτηριστικά του, σαν το φως
της μέρας:
"Σαν της ψηλής Βαβυλώνας, που το χτίσιμό της ζη-
τήσατε,
ας γίνει η τουβλοκατασκευή του. Θα τ' ονομάστε
"Το Ιερό".
Οι Ανουννάκι πλάσαν το καλούπι.
ένα ολόκληρο χρόνο καλουπιάζανε τούβλα.
όταν έφτασε ο δεύτερος χρόνος,
ύψωσαν ψηλά το κεφάλι του Εξαγγίλα που έφτανε
τον Απσού.
Όταν έχτισαν μια πυργοσκηνή, ψηλά σαν τον Απ-
σού, έστησαν σ' αυτήν μια κατοικία για το Μαρντούκ,
τον Ενλίλ, τον Έα.
..............................................................

Πινακίδα 7

..............................................................
(49) Νεμπιρού θα κρατάει τα περάσματα τ' ουρα-
νού και της γης
Ο Νεμπιρού είναι τ' άστρο που πάντα στον ουρανό
λάμπει. Αληθινά κυβερνάει τις στροφές τους, αυτόν πραγ-
ματικά κοιτάνε
λέγοντας: "Αυτός που το μέσο της θάλασσας περνά-
ει ακατάπαυστα,
"Πέρασμα" ας είναι τ' όνομά του, που ελέγχει το
καίριο σημείο του.
Είθε να συγκρατούν την πορεία των αστεριών τ' 
ουρανού. 
είθε να ποιμαίνει όλους τους θεούς σαν πρόβατα.
Είθε να συντρίψει την Ταμιάτ. είθε η ζωή της να
είναι στενή και σύντομη!
Στο μέλλον της ανθρωπότητας, όταν θα παλιώσουν
οι μέρες,
είθε να υποχωρεί αδιάκοπα και να μείνει για πάντα
μακριά.

Επειδή δημιούργησε τα διαστήματα και διαμόρφω-
σε το στέρεο έδαφος,
ο πατέρας Ενλίλ ονόμασε τ' όνομά του (50) "Κύριος 
των τόπων".
Όταν όλα τα ονόματα που κήρυξαν οι Ιγγίγγι
άκουσε ο Έα, ευφράνθηκε το πνεύμα του,
έτσι: "Αυτός που οι πατέρες του δόξασαν τα ονό-
ματά του,

είναι πραγματικά όπως εγώ. τ' όνoμά του θα είναι 
Έα.
Όλες τις συνδυασμένες ιεροτελεστίες μου αυτός θα
διευθύνει. 
όλες μου τις οδηγίες θα πραγματοποιήσει".
Με τον τίτλο "Πενήντα" οι μεγάλοι θεοί
ανακήρυξαν αυτόν που τα ονόματά του είναι πενή-
ντα κι έκαναν υπέρτατο τον τρόπο του.

Ας φυλαχτούν (στο πνεύμα) κι ο οδηγός ας τα εξη-
γήσει.
Ας (τα) συζητήσουν οι σοφοί και οι γνώστες.
Ας (τ') απαγγείλει ο πατέρας κι ας τα μεταδώσει
στο γιο του.
Ας ανοίξουν τ' αυτιά του βοσκού και του ποιμένα.
Ας ευφρανθεί με το Μαρντούκ, τον Ενλίλ των θεών,

να είναι η γη του γόνιμη και να ευτυχήσει.
Στέρεος στην εντολή του, η προσταγή του ανάλλα-
χτη,
το μίλημα του στόματός του θεός δε θ'αλλάξει.
Όταν κοιτάζει, δεν αποστρέφει το λαιμό του.
όταν θυμώνει, θεός δεν αντέχει την οργή του.
Ευρύ είναι το πνεύμα του, πλατιά η συμπάθειά του.
αμαρτωλός και παραβάτης δε θα συγχυθούν μπρο-
στά του.
Η διδασκαλία που ο οδηγός άρθρωσε μπροστά του
[...]
[...]



___

Το βαβυλωνιακό κοσμογονικό έπος "Ενούμα Έλις" (από τις δυο πρώτες λέξεις του που σημαίνουν "Όταν ψηλά") είναι ένα πολύ σημαντικό κείμενο που απαγγελόταν την Πρωτοχρονιά, δηλαδή στο ξεκίνημα του περιοδικού, για τους παλιούς ανθρώπους, κύκλου του κόσμου και της ζωής (Σημαντικές είναι πάνω σ' αυτό το θέμα οι μελέτες του M. Eliade). Επειδή η σύνθεση του ποιήματος αυτού τοποθετείται στο πρώτο μέρος της 2ης χιλιετίας π.Χ. και έχουμε παραλλαγές που φτάνουν ως την 1η χιλιετία, μπορούμε να πούμε ότι είναι το πιο παλιό κοσμογονικό έπος που κατέχουμε. Η προέλευσή του είναι σίγουρα λαϊκή, όπως είναι φυσικό κι όπως μας δείχνουν τα μετρικά χαρακτηριστικά του, για παράδειγμα, η τομή που χωρίζει το στίχο στα δύο και ο δυαδικός τονισμός των ημιστιχίων.
Το κείμενο υπάρχει στην πλήρη του μορφή σε εφτά πινακίδες, αρκετά καλά διατηρημένες.
Σημειώνονται με αγκύλες -[  ]- οι φθορές του κειμένου και με παρενθέσεις -(  )- οι απαραίτητες για την κατανόηση του κειμένου προσθήκες. Θα είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να μελετηθούν τα χαρακτηριστικά της ποιητικής γλώσσας που επιβιώνουν, όσο κι αν είναι το ίδιο ενδιαφέροντα όσα (τυχόν, σ.σ.) δεν διασώθηκαν.

Σωκράτης Σκαρτσής

___

- Απσού, το "βάθος", το αρχέγονο, το προδημιουργικό νερό.
- Μουμού (Ταμιάτ), "Μητέρα" (άσχετος ο υπουργός Μουμμού).
- τα νερά τους, του Απσού και της Ταμιάτ, το γλυκό και το αλμυρό (της θάλασσας) νερό
- καλαμοκαλύβα, μάλλον τελετουργική καλύβα.
- μέσα τους, στον Απσού και στην Ταμιάτ. Το αρχικό γενετικό ζευγάρι είναι υδατικό (σερνικό και θηλυκό) αλλά άλλου είδους νερό. Είναι μια δυαδική φύση, μία και δύο μαζί. Ένας ουδέτερος τρόπος αφετηρίας, της γένεσης.
- Ανού, ο ύπατος θεός, αντίπαλος του πατέρα του.
- Έα, ο Νουντιμούντ, άλλο όνομα του Έα. Ήταν κι αυτός (όπως και ο Ανού) αντίπαλος του πατέρα του.
- Μαρντούκ, ο θεός-ήρωας του Έπους, εκπολιτιστής-δημιουργός. Πλάθεται στην καρδιά του Απσού, του νερού. Η καρδιά του είναι το υπερβατικό πνευματικό κέντρο της ανθρώπινης οντότητας.
- Ουμπσουκίνα, ο οίκος της συνέλευσης.
- Ανουννάκι,  απόγονοι του Ανού, κριτές του Κάτω κόσμου, αξεχώριστες και δυνατές μορφές που παίζουν συχνά κυρίαρχο ρόλο.
- Ιγγίγγι, Ιρκάλλα ή Ερεσκιγκάλ Ιγγίγγι. Ένα συλλογικό όνομα των μεγάλων ουράνιων θεών.