ΑΜΠΟΥ-ΝΟΥΑΣ ΜΠΕΝ ΧΑΝΙ, ΟΨΕΙΣ ΠΟΙΗΤΙΚΩΝ ΑΙΩΝΩΝ

Posted by Ίδρυμα Ποίησης | Posted in | Posted on 6:23 μ.μ.

0


Αμπου-Νουάς Μπεν Χάνι

Η μούσα της ταβέρνας

Λοιπόν, δεν είσαι ευτυχής όταν η γη ανθίζει
Και το κρασί μες στα σταμνιά παλιώνει και σπιθίζει
Κι έχει παρθενική ομορφιά;
Ας πιούμε κάθε του γουλιά.
Μια και του δώσανε ζωή η νύχτα και τ’ αμπέλι,
Ας απολαύσουμε κι εμείς το φλογερό υδρομέλι.
Του Καρχ τ’ αμπέλια τα παλιά
Ζουν και ανθούν ακόμα, μες
Του πολέμου τη φωτιά.
Εκεί φωλιάζουνε πουλιά
Κι η πρόσχαρή τους η λαλιά
Διώχνει του πόνους της ψυχής (που ξέρει να τ’ ακούσει)
Σαν το κρασί το άκρατο, σ’ ολόνυχτο τσιμπούσι.
Βλέπω τώρα τα καπηλειά στης νύχτας τη γαλήνη
Και μόνο η σκέψη του κρασιού άλλη ζωή μου δίνει!
Τον ταβερνιάρη βιαστικά τραβώ απ’ το κρεβάτι
Κι ο νυσταλέος μέθυσος πικρά ψελλίζει κάτι.
Στο ρώτημά του «ποιος ’σαι εσύ;»
«Θέλω», του λέω, «αγνό κρασί.
Όσο για τ’ όνομά μου: Κύριο, πες με, αν το θες,
Εδώ όμως πίναμε και χθές,
Κι έχουν οι φίλοι του χρυσού πιοτού το όνομά τους
Και είναι κάπως πιο γνωστό, παρά η αφεντιά τους»
Στον ταβερνιάρη, απλόχερα, χρήμα πολύ αφήνω.
Εκείνος διάφανο κρασί μου φέρνει κι όλο πίνω
Πλάι σ’ ωραία κοπελιά μ’ ορθοστημένα στήθια.
Ω! πώς ωραία τραγουδά! Το χαίρομαι, αλήθεια!
Πάψτε για με να νοιάζεστε, να με κατηγορείτε.
Επικριτές, στην πρόκληση, την πρόκληση θα βρείτε!...

-«νύχτα», εννοεί τα νυχτερινά κέντρα
-Το Καρχ ήταν ένα χριστιανικό προάστιο της Βαγδάτης
-Ο Αμπού Νουάς παραπονιέται διαρκώς κατά της λογοκρισίας

*

 Πειρασμός

Κοιμήθηκα ως την αυγή κι ο γερο-αντίπαλός μου
-ο Σατανάς – με έσπρωχνε πάλι στην αμαρτία.
Τον έβλεπα ν’ αεροβατεί και να περνά από μπρος μου
Κι ύστερα να γκρεμίζεται με τ’ άστρα συνοδεία.
Του άρεσε που πάσχιζε να με αιφνιδιάσει.
Διάβολε! Είναι διάβολος, πώς θες να ησυχάσει;
Πέφτοντας μου ξεστόμισε:
-Καλώς τον, τον αμαρτωλό
Που η πικρή μετάνοιά του δεν είναι παρά απάτη!
Δε θέλεις – μου ’πε – κοπελιά με στήθος σφριγηλό,
Μακρύ πυρόξανθο μαλλί και ελαφίνας μάτι;
Ή  αγοράκι αμούστακο, καλλίπυγο, γλυκό
Σαν την παρθένα κοπελιά; – Όχι, εγώ θα πω.
-Ωραία! Μήπως τότε θες νεαρούλη μουσικό;
-Πάντοτε όχι!
-Φαίνεται πως δεν το ’χεις πια σκοπό
Κανένα από τα δώρα μου, σαν πρώτα, να δεχτείς
Και μάλλον έχεις διάθεση ηλίθια να φερθείς.
Όμως, να είσαι βέβαιος, την γνώμη σου θ’ αλλάξω
Κι ότι εγώ να σε σκουντώ ποτέ μου δεν θα πάψω.
Αν ξαναπέσεις, όπως πριν, πάλι στην αμαρτία,
Δικό μου θα ’ναι δάχτυλο κι όχι απλή ατυχία!

-Εδώ ο ποιητής θέλει να πει, στους επικριτές του, ότι δε φταίει αυτός για τις αμαρτίες του, αλλά ο διάβολος που τον σπρώχνει.

*

Το ραβασάκι

Μόνο ένας νέος με καρδιά πολύ σκληρή
Θα τόλμαγε το ραβασάκι να μου καταστρέψει.
Μες στην καρδιά μου, ετούτο το πολύτιμο χαρτί,
Της όρασης και ακοής έχει πάρει τη θέση!
Αν πέθαινε το ραβασάκι – δυστυχία! –
Θα πέθαιναν μαζί του όλοι οι ερωτευμένοι.
Κανείς εχθρός του ζωντανός δε θα ’φηνα να μένει
Αν ο ιμάμης μου ’δινε την υψηλή εξουσία!...
Ναι! Θα τον πότιζα εγώ, στο ξύπνημά του,
Ποτό θανατηφόρο να μη μπόριε να επιζήσει!
Ακούς εκεί! Απ’ τη ζηλόφθονη κακομοιριά του,
Να το διαβάσει και μετά να μου το σκίσει!!…
-Το μήνυμα ό,τι γράφει, βρε τρελέ, τι σε πειράζει;
Κι αν μου γουστάρει ο γραφιάς των γλυκών λόγων,
            Τι σε νοιάζει;
Μάταια ζητάς τα δάχτυλά του να τσακίσεις
Και το μελάνι και την πένα του να αφανίσεις…

-Το ποίημα αυτό που αναφέρεται στο χαρτί συνιστά, ταυτόχρονα, κι ένα πολύτιμο ιστορικό ντοκουμέντο. Πράγματι, κατά το 800 μ.Χ. το χαρτί αρχίζει να αντικαθιστά τον πάπυρο στη Βαγδάτη, μετά τη Σαμαρκάνδη και την αποφασιστική μάχη του Ταλάς, οπότε Κινέζοι αιχμάλωτοι αποκαλύπτουν στους Άραβες τα μυστικά της κατασκευής του χαρτιού. Ο Αμπου-Νουάς χρησιμοποιείστα αραβικά τη λέξη «κιρτάς» που είναι φανερό ότι προέρχεται από την ελληνική λέξη «χάρτης». Το πρώτο αραβικό χειρόγραφο, γραμμένο σε χαρτί, χρονολογούμενο από το 808 μ.Χ. (δηλαδή οχτώ χρόνια πριν από το θάνατο του Αμπου-Νουάς), ανακαλύφθηκε το 1959 στο Μαροκινό Νότο. Σύμφωνα με τον Claude Cahen (1977) «ο πάπυρος ευρύτατα διαδεδομένος στην Αίγυπτο, όπου φύτρωνε στις όχθες του Νείλου με μεγάλη αφθονία, εξαφανίστηκε στην άφιξη του χαρτιού κατά τον 10ο μ.Χ. αιώνα. Η Ευρώπη όμως δε θα γνωρίσει το χαρτί παρά μεταξύ του 12ου και του 14ου αιώνα.

*

Η βρωμόγλωσσα

Είν’ ο Μπραήμης ο Ναζζάμ (βρωμόγλωσσα από κούνια)
Στην αθεΐα κι αίρεση χωμένος ως τα μπούνια.
Τι πίνει δεν τολμώ ποτέ εγώ να τον ρωτήσω,
Γιατί αν του πω «τι προτιμάς;»
Μου απαντά «από πίσω!».
«Και τι θεωρείς ανώφελο;»
Μου λέει «την προσευχή!»
«Και τι φοβάσαι πιο πολύ;»
Μου λέει: «γυναίκα αμαρτωλή».
Σαν τον ρωτούν: «Τι λες και συ;»
Λέει ό,τι βρομερότερο…
…που να τον κάψει ο Θεός μέσα στο «πυρ το εξώτερο»…

*

Βίτσια (απόσπασμα)

Το χαλιφάτο χάνεται… Φταίει γι’ αυτό ο χαλίφης
Που ’χει βεζύρη αμαθή και σύμβουλο αφελή.
Ο Φαδλ κι ο Μπάκρ θελήσανε ν’ αφανιστεί ο Ποντίφης
Κι απ’ των τριών το φταίξιμο, των δύο είν’ το πιο πολύ.
Ο σκανδαλώδης άρχοντας είναι παιδεραστής
Και ο βεζύρης του, ο Φαδλ, είναι παθητικός!
Ο ένας παίζει θέατρο (κουμάσι προκοπής!)
Κι ο άλλος απ’ το βίτσιο του σέρνεται σαν τυφλός.
Για να αλλάξουν φέρσιμο πρέπει να το μπορούνε,
Όμως ετούτοι εδώ οι χαζοί πού θέληση να βρούνε;
Ο λεπτεπίλεπτος Αμήν λένε πως είναι ευνούχος
Και, ασφαλώς, στα όμματα του Φαδλ προνομιούχος!...
Στο μεταξύ ετούτοι οι δυο τα πάντα εβρομίσανε
Και σαν… κατουρλοκάμηλοι μας καταπιτσιλίσανε…

-O ποιητής δεν εφείσθηκε, με τη σάτιρά του, ούτε του χαλίφη Αμήν, παρ’ όλο που ο τελευταίος ήταν φίλος του και μέλος της παρέας του στην κραιπάλη και στο κυνήγι.
-Ο χαλίφης Αμήν είχε μεγάλη αδυναμία στους νεαρούς ευνούχους. Πάθος το οποίο ο ποιητής δεν συμμεριζότανε. Λένε μάλιστα ότι η μητέρα του Αλ-Αμήν εισήγαγε για πρώτη φορά στο παλάτι τις γκαρσόνες (σερβιτόρες), για να αποσπάσει το γιο της από την ολέθρια συναστροφή με τους ευνούχους.
-Στο ποίημα «Προσφώνηση» ο ποιητής μιλάει πανηγυρικά για τον Φαδλ, προφανώς για λόγους ασφαλείας, μετά την πτώση των προστατών του ποιητή, των Βαρμακιδών.

____

 Ο Αμπου-Νουάς Μπεν Χάνι, "ο άνθρωπος με τα μακριά, σγουρά μαλλιά", από τους κορυφαίους Άραβες ποιητές, γεννήθηκε στο Αχβάζ της Περσίας περίπου το 757 μ.Χ., κοντά στα Ιρακινά σύνορα, και πέθανε στη Βαγδάτη το 815 περίπου.
Αυτό για το οποίο κατηγορείται πολύ συχνά ο Αμπου-Νουάς είναι τα "τολμηρά" του ποιήματα και, κυρίως, το λεξιλόγιό του οποίου η ωμότητα σοκάρει τους υπέρμαχους της αρετής και ορισμένους ευαίσθητους "ανατολικολόγους", περίτρομους από "την έκφραση αισθημάτων σαρκικού ή παρά φύσιν έρωτα, την απεικόνιση σκηνών κραιπάλης, την προαγωγή της ελευθερίας των ηθών και τη διαφήμιση ανομολόγητων ελαττωμάτων" (Charles Pellat: Jahiz,1953).
Ίσως όμως θα ήταν σκόπιμο να παρατηρήσουμε ότι αυτό το λεπτό θέμα έχει προκύψει και με άλλους πολύ μεγάλους λογοτέχνες (Πωλ Βερλαίν,Τζώρτζιο Μπάφο, Βιγιόν, Μονταίην, Σαιν-Σιμόν,Μπωντλαίρ, Σαρτρ). 
Ζωή αυλικού και ζωή μποέμ. Αυτή υπήρξε η διπλή ζωή του Αμπου-Νουάς που εντάσσεται σε μια κοινωνία που πρέπει να τη δούμε σαν δικοινοτική, δηλαδή αραβο-περσική όπου, ελλείψει μιας αληθινής, κοινά αποδεκτής πρωτεύουσας οι αραβικές μητροπόλεις Βασόρα, Κούφα και, κυρίως, η Βαγδάτη (η μεγαλύτερη τότε πόλη του κόσμου) έθελγαν όσους επιθυμούσαν να έχουν μια επιτυχή πολιτική ή πνευματική σταδιοδρομία και κατέφευγαν σ' αυτές κατά μάζες. Ο Αμπου-Νουάς, αν εξαιρέσουμε μια σύντομη εξορία του στην Αίγυπτο, θα κατοικήσει στη Βαγδάτη επί είκοσι πέντε χρόνια περίπου, μέχρι το θάνατό του.
Είναι σ' αυτό το περιβάλλον που ελίσσεται ο Αμπου-Νουάς - κάτω από ευμενείς ή δυσμενείς συνθήκες - μέσα στις πιο υψηλές σφαίρες, δηλαδή στο κύκλωμα των λογίων του κυρίαρχου χαλίφη. Ο ποιητής βρίσκει εκεί ευκαιρίες να επιδείξει το ταλέντο του και να εδραιώσει τη φήμη του. Η συναναστροφή του με ανώτατους αξιωματούχους που συνωστίζονται στην Αυλή, πολλαπλασιάζει τις πιθανότητές του να φτάσει στη δόξα και στην οικονομική άνεση. Το να λάβει μέρος σε μια ποιητική μονομαχία μπροστά στον χαλίφη, ακόμα κι αν νικηθεί, τον τιμά διακριτικά. Υπάρχει άγριος συναγωνισμός ανάμεσα στους ποιητές, σε σχέση με το ποιος θα επιβληθεί και θα δημιουργήσει καριέρα σαν αυλικός ποιητής. Ένας ανταγωνιστής του ήταν ο αυλικός ποιητής Αμπάν αλ-Λαχίκι, τον οποίο και θα κατατρυπήσει με τα εκδικητικά του βέλη σ' ένα από τα σατυρικά του ποιήματα ("Αμπαν ο μανιχαίος").

 Σαν αυλικός ποιητής, ο Αμπου-Νουάς είναι υποχρεωμένος για να ζήσει να επαινεί τους μεγάλους και τους πλούσιους παρά τη θέλησή του. Οι χαλίφες είναι παθιασμένοι κυνηγοί. Τους ακολουθεί στα κυνήγια τους και - κυνηγός και ο ίδιος - υμνεί τις απολαύσεις της καταδίωξης και της σύλληψης του θηράματος.
Είναι, επίσης, ο βασιλιάς της σάτυρας που εξισορροπεί με κακεντρέχεια τους διθυράμβους. Κανείς, όσο ψηλά και αν στέκεται, δεν γλιτώνει από τα εκδικητικά του βέλη. Από την πλευρά του δεν παύει να παραπονιέται εναντίον των λογοκριτών. Η παραμικρή μομφή τον εξοργίζει. Συνθέτει περιστασιακούς στίχους σε περιπτώσει θανάτου φίλων του. Στενάζει με τη σκέψη των γηρατειών που πλησιάζουν και ζητάει συγχώρεση από το Θεό για τις αμαρτίες του, για τις οποίες, παρ' όλα αυτά, έχει επανειλημμένα καυχηθεί σε πολλά ποιήματά του.
Εκεί όμως που διακρίνεται και αποκτά μεγάλη φήμη είναι η ερωτική του και η βακχική του ποίηση. Κοντολογίς, όλο του το έργο είναι ολοφάνερα διαποτισμένο από το χαρακτήρα του, χαρακτήρα ενός ανθρώπου φιλήδονου, ενός ακόλαστου, ενός τραγουδιστή των απολαύσεων της ζωή σε όλους του τόνους. Ο Αμπου-Νουάς διαπρέπει επίσης στην πολιτική σάτυρα όπως και στα προσωπικά επιγράμματα. Στην πρώτη περίπτωση ανακατεύει τη δυσφήμιση των άλλων με επαίνους για τον εαυτό του. Τίποτε και κανείς δεν ξεφεύγει από τους σαρκασμούς του, ακόμη και οι πιο στενοί του φίλοι και οι ευεργέτες του. Παράδειγμα το μακροσκελές ποίημα "Αθάνατη δόξα των προγόνων μας", όπου επιτίθεται με χυδαιότητα κατά των Αράβων του Βορρά (από τους οποίους καταγότανε ο Προφήτης και ο χαλίφης αρ-Ρασήντ) που του στοίχισε τη φυλάκισή του απ' τον τελευταίο. Αλλού -   στο ποίημα "Βίτσια" - ο ποιητής σέρνει κυριολεκτικά στη λάσπη το φίλο του, νεαρό χαλίφη Αμήν, και, μαζί μ' αυτόν, το βεζύρη Φαδλ και τον αυλικό σύμβουλο Μπακρ ενώ, κάτω από άλλες περιστάσεις, είχε ή πλέξει εγκώμια και για τους τρεις σε πανηγυρικά ποιήματά του.
Τέτοιος ήταν ο παράξενος, απρόβλεπτος και αλλοπρόσαλλος χαρακτήρας του ποιητή.
Ο αριθμός των βακχικών ποιημάτων που έγραψε ο Αμπου-Νουάς είναι υποβλητικός. Σε έκδοση του  1953, αναφέρονται  323 τέτοια ποιήματα από τα οποία μόνο 71 ήταν γνωστά στην Ευρώπη από μεταφράσεις. Υπάρχουν όμως και πολλοί που θα ισχυριστούν ότι ο Αμπου-Νουάς, έχοντας ανακαλύψει τη βακχική ποίηση, κατόρθωσε έπειτα από ένα καλό ρετουσάρισμα να διεκδικήσει την πατρότητα του ποιητικού έργου που ο αλ-Ουαλήντ συνέθεσε στη μοναξιά του Μπαλκά, μισό αιώνα νωρίτερα. Όπως όμως και να έχουν τα πράγματα θα βρούμε κομμάτια χαρακτηριστικά του ταλέντου του Αμπου-Νουάς και αποκαλυπτικά του φιλήδονου χαρακτήρα του. Το ιδεώδες του Αμπου-Νουάς είναι ο Πέρσης οινοχόος, του οποίου δεν κουράζεται να εξυμνεί τα προτερήματα. Μπορούμε μάλιστα να πούμε γι' αυτόν ό,τι η Μαργαρίτα Γιουρσενάρ λέει για τον Κωνσταντίνο Καβάφη, τον Αλεξανδρινό ποιητή: "Τελικά, κατάφερε να μετατρέψει την ηδυπάθειά του σε κατακόρυφο άξονα περιστροφής του έργου του".

Τάσος Σμαραγδής