ΑΡΑΒΙΚΕΣ (-)ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ (-)ΔΕΙΓΜΑΤΑ, ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ (ΠΑΡΑ)ΔΕΙΓΜΑΤΑ
Posted by Ίδρυμα Ποίησης | Posted in ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ (ΠΑΡΑ)ΔΕΙΓΜΑΤΑ | Posted on 6:19 μ.μ.
0
Τα πλαίσια της κλασικής αραβικής ποίησης, μέσα στα οποία όφειλε να κινηθεί κάθε Άραβας ποιητής της εποχής εκείνης, στη δημιουργία του έργου του, πρέπει να θεωρηθούν πολύ περιοριστικά.
Οι κανόνες της, σε σύγκριση με τους κανόνες της ευρωπαϊκής ποίησης ασχέτως εποχής, είναι πολύ αυστηροί και ανυποχώρητοι:
Υπάρχει, κατ' αρχήν, η δέσμευση - ο ασφυκτικός κλοιός, θα έλεγα - της απαραίτητης ομοιοκαταληξίας του κάθε στίχου που, όμως, στην κλασική αραβική ποίηση πρέπει να είναι άψογα μονοομοιοκατάληκτος (monorim)! Εάν, π.χ. ο πρώτος στίχος ενός ποιήματος κατέληγε - ας πούμε - στη λέξη "αυγή", τότε όλοι ανεξαιρέτως οι επόμενοι στίχοι του θα έπρεπε να καταλήγουν σε "...γή"! Και, βέβαια, για ένα τετράστιχο - ή και οκτάστιχο - μπορεί κανείς να πει ότι, ίσως, η δυσκολία δεν είναι ανυπέρβλητη. Τι γίνεται, όμως, με τα μεγάλα ποιήματα; (Τα αραβικά "μοαλακάτ" επί παραδείγματι ή τα ελεγειακά, τα πανηγυρικά ή τα βακχικά;) Φανταστείτε ένα από τα μακροσκελή ποιήματα του Κωστή Παλαμά να έχει όχι μόνο ομοιοκαταληξία στους στίχους του, αλλά και οι στίχοι αυτοί να είναι υποχρεωτικά και μονοομοιοκατάληκτοι, από τον πρώτο έως τον τελευταίο!
Ένα τέτοιο κατόρθωμα πώς θα μπορούσε διαφορετικά να επιτευχθεί, αν όχι σε βάρος της ποιότητας και της σαφήνειας του ποιήματος;
Οι δυσκολίες όμως της κλασικής αραβικής ποίησης δε σταματούν εδώ. Υπάρχει και η αυστηρότητα του έμμετρου στίχου. Το μέτρο σ' αυτή την ποίηση πρέπει να τηρείται με μαθηματική ακρίβεια.. Έτσι, ένα στιχούργημα του Παλαμά, π.χ. σαν αυτό:
Και μέσα στη σιωπή, κι από ένα πέτρινο
πατάρι,
ακούγεται το βροντολάλημα
του Αποκρισάρη.
θα ήταν αδιανόητο! Για πολλούς λόγους μάλιστα, αλλά θα περιορισθούμε εδώ να πούμε: για την ασυμμετρία του στίχου. Η αραβική ποίηση δεν επιτρέπει τέτοιες "εύκολες λύσεις"
Πρέπει ακόμα να προσθέσουμε ότι ένας κλασικός αραβικός στίχος οφείλει να είναι αυτεπαρκής. Να μην εξαρτάται, δηλαδή, από τον επόμενο ή τους επόμενους στίχους για να δώσει πλήρες, αυτοτελές νόημα. Επανερχόμενοι και πάλι, για παράδειγμα, στους παραπάνω στίχους του Παλαμά, βλέπουμε ότι και από αυτή την άποψη είναι ακατάλληλοι, ως μη αυτοτελείς (λαμβανόμενοι καθένας τους χωριστά).
Συμβαίνει τώρα, πολλές φορές - και εδώ είναι η αξία του Άραβα κλασικού - να συναντούμε ομοιοκαταληξία και αυτοτέλεια όχι μόνο σε κάθε στίχο, αλλά πολλές φορές και στα ημιστίχια, που μπορεί να είναι 2 ή 3 ή και 4 στον ίδιο στίχο! Και εδώ πρέπει, πραγματικά, να θαυμάσουμε τους σοφούς αυτούς μάγους της ποίησης που λέγονται Άραβες κλασικοί ποιητές.
Παρακάτω δίνουμε ένα παράδειγμα μιας τέτοιας δεξιοτεχνίας του μεγάλου μαέστρου Αμπου-Νουάς, στο οποίο εκτός από τον αυτοτελή και μονοομοιοκατάληκτο στίχο έχουμε, ταυτόχρονα, ομοιοκαταληξία και - ως επί το πλείστον - αυτοτέλεια και στα ημιστίχια. Είναι από το 14στιχο ποίημά του "Ύμνος στο κρασί":
στίχ.
10ς sulafu danni ka-shamsi dajni ka-damei jafni ka-khamri aadni.
2ος Tabikhu shamsi ka-lawni warsi rabibu Fursi halifu sijni
3ος Ra'aytu iilja bi-Baturunja la-ha towajja fa-lam yuthanni.
4ος Atta tabaddat wa-gad tasaddat la-na, Wa-mallat hulula danni
5ος Fahat bi-rihi ka-rihi shihi yawma sabuhi wa-ghayma dajni
6ος Yasqika saqi ala'shtiyaqi ila-t-talaqi bi-mai muzni
κ.λπ.
Αναφορικά με όσα εκθέσαμε παραπάνω, αναρωτιέται κανείς τι μορφή, αλήθεια, θα πάρει η ελληνική και γενικά η ευρωπαϊκή ποίηση αν είχαν εφαρμοστεί και σ' αυτές οι τόσο αυστηροί δομικοί κανόνες της αραβικής κλασικής ποίησης! Το συμπέρασμα είναι ότι θα είχαν , οπωσδήποτε, ζημιωθεί - ποιοτικά τουλάχιστον. Αυτό άλλωστε, συμβαίνει και στην αραβική ποίηση. Το παρατηρούμε σε πολλούς Άραβες ποιητές - και στον ίδιο τον Αμπου-Νουάς - που ορισμένα σημεία του έργου του είναι αλλού ασαφή και αλλού τελείως σκοτεινά. Στο κυνήγι της "ρίμας", οι Άραβες ποιητές είναι υποχρεωμένοι, πολλές φορές, να χρησιμοποιήσουν αρχαϊκές, ασυνήθιστες λέξεις που η τότε σημασία τους μας διαφεύγει.
Πρέπει να σημειώσουμε ακόμα ότι ο Άραβας ποιητής έχει στη διάθεσή του μια πολύ πλούσια γλώσσα, που του προσφέρει μεγάλες δυνατότητες στην επιλογή των λέξεων που του χρειάζονται. Μια γλώσσα αρμονική, με απηχήσεις μελωδικές, προσωδιακές, επάνω στις οποίες βασίζεται, κατά κύριο λόγο, η ομορφιά της αραβικής ποίησης και το ενδιαφέρον των ακροατών της, παρά στο θέμα και την πρωτοτυπία της ιδέας ή το εγκεφαλικό ερέθισμα, που έρχονται σε δεύτερη μοίρα - σε αντίθεση με την ευρωπαϊκή ποίηση, στις γενικές γραμμές της, είναι πνευματική. Δυστυχώς όμως, μόνο οι γνώστες της αραβικής γλώσσας μπορούν να εκτιμήσουν και να απολαύσουν τη μουσικότητά της, και γι' αυτό το λόγο θα μπορούσε κανείς να πει ότι η αραβική ποίηση, γεμάτη αρμονία, μουσικότητα, ρυθμούς και ομοιοκαταληξίες δεν είναι δυνατό, στην ουσία, να μεταφραστεί. Αυτό βέβαια, έχει λεχθεί και ισχύει μόνο ως ένα σημείο, καθώς ξέρουμε, για τη μετάφραση όλων των ποιήσεων γενικά, ειδικότερα όμως πρέπει να λεχθεί για την αραβική ποίηση. Γιατί πώς είναι δυνατό να μπορέσει κανείς να περάσει από μια γλώσσα σημιτική (την αραβική) σε μια ινδοευρωπαϊκή (την ελληνική) χωρίς να προδώσει τη γευστικότητα του πρωτοτύπου;
Λέει ο Regis Blachere, διάσημος Γάλλος αραβολόγος, συγγραφέας της "Ιστορίας της Αραβικής Λογοτεχνίας" (έκδ.1952), στα "Ανάλεκτά" του (Δαμασκός 1975), χαρακτηρίζοντας με δυο λόγια την αραβική κλασική ποίηση:
"Εικόνες, συγκρίσεις, παραδοσιακά στερεότυπα κλισέ των οποίων η ουσιώδης αρετή είναι η έρευνα μέσα στο πλούσιο λεξιλόγιο της αραβικής γλώσσας ή, ακριβέστερα, μέσα στις σπανιότητές του. Η αναζήτηση της σπάνιας λέξης, της ασυνήθιστης έκφρασης, του πλέον εύσχημου τεχνάσματος είναι οι κανόνες μιας Τέχνης που ικανοποιείται, στο σύνολό της, με τις ρηματικές συγκρούσεις, αλλά που πολύ λίγο ενδιαφέρεται για την καλλιέργεια των ιδεών".
Μάνου Σμαράγδα
