ΜΙΚΡΟ ΟΡΓΑΝΟ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ, ΜΠΕΡΤΟΛΝΤ ΜΠΡΕΧΤ, ΣΕΛΙΔΕΣ ΘΕΑΤΡΟΥ
Posted by Ίδρυμα Ποίησης | Posted in ΣΕΛΙΔΕΣ ΘΕΑΤΡΟΥ | Posted on 9:34 π.μ.
0
Απ' το "Μικρό όργανο για το θέατρο"
..............................................................
12
Η απόλαυσή μας στο θέατρο μάλλον είναι λιγώτερη από των αρχαίων, αν και ο δικός μας τρόπος συμβίωσης μοιάζει ακόμα αρκετά με τον δικό τους, άλλωστε γι' αυτό είναι ακόμα δυνατή η απόλαυση. Ιδιοποιούμαστε τα αρχαία έργα μέσω μιας σχετικά νέας διαδικασίας, του αισθήματος του "συμπάσχειν" με τους ήρωες, πράγμα που οι αρχαίοι δεν υπολόγιζαν και πολύ. Έτσι το μεγαλύτερο μέρος της απόλαυσής μας τρέφεται από άλλες πηγές, αλλιώτικες από εκείνες που τόσο μεγαλόπρεπα ξανοίγονταν μπροστά στους προγόνους μας. Εκτός απ' αυτό κρατιόμαστε άφοβα από γλωσσικές ομορφιές, από την κομψότητα του μύθου, από σημεία που μας αποσπούν παραστάσεις αυθύπαρκτες, δηλαδή απ' τα παρεπόμενα των αρχαίων έργων. Αυτά ακριβώς είναι τα θεατρικά μέσα που σκεπάζουν τις ασυμφωνίες της ιστορίας. Τα δικά μας θέατρα δεν έχουν πια την ικανότητα ή την διάθεση να διηγούνται αυτές τις ιστορίες καθαρά, δηλαδή να κάνουν πιστευτή τη σύνδεση των γεγονότων, ούτε καν τις ιστορίες του μεγάλου Σαίξπηρ που δεν είναι και τόσο αρχαίος. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο μύθος είναι η ψυχή του δράματος. Όλο και πιο πολύ μας ενοχλεί ο πρωτογονισμός και η αφροντισιά των απεικονίσεων της ανθρώπινης συμβίωσης, κι αυτό όχι μόνο στα αρχαία έργα, αλλά και στα σύγχρονα, όταν έχουν γίνει με αρχαίες συνταγές. Ολόκληρος ο τρόπος με τον οποίο νοιώθουμε απόλαυση, αρχίζει να γίνεται παράκαιρος.
..................................................................
23
Το θέατρο μπορεί να πάρει μια τόσο ελεύθερη στάση, όταν παραδοθεί στα πιο ορμητικά ρεύματα της κοινωνίας και συναδελφωθεί μ' εκείνους που πρέπει να είναι οι πιο ανυπόμονοι να πραγματοποιήσουν μεγάλες αλλαγές. Αν όχι τίποτ' άλλο, η γυμνή επιθυμία μάς σπρώχνει ν' αναπτύξουμε την τέχνη μας στα μέτρα της εποχής, να μεταφέρουμε το θέατρό μας στις γειτονιές, όπου μπορεί ν' ανοίξει διάπλατα τις πόρτες του στις μεγάλες μάζες, που πολλά παράγουν και δύσκολα ζουν, για να μπορέσουν οι μάζες να ψυχαγωγηθούν χρήσιμα, με τα μεγάλα τους προβλήματα, μέσα στο θέατρο. Ίσως με δυσκολία να μπορούν να πληρώσουν για την τέχνη μας, ίσως να μην κατανοήσουν αμέσως το νέο αυτό τρόπο ψυχαγωγίας, και για πολλά πράγματα θα πρέπει να βρούμε τι χρειάζονται και πώς το χρειάζονται, αλλά μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το ενδιαφέρον τους. Γιατί αυτοί που φαίνονται να στέκουν τόσο μακριά από τις φυσικές επιστήμες, στέκονται μακριά επειδή δεν τους αφήνουν να τις πλησιάσουν και για να τις ιδιοποιηθούν πρέπει να αναπτύξουν οι ίδιοι μια νέα κοινωνική επιστήμη και να την εξασκήσουν. Είναι τα τέκνα της επιστημονικής εποχής και το θέατρο της επιστημονικής εποχής δεν μπορεί να κινηθεί αν δεν το κινήσουν αυτοί. Ένα θέατρο που κάνει κύρια πηγή ψυχαγωγίας την παραγωγικότητα, πρέπει να την κάνει και θέμα του, με ιδιαίτερο ζήλο μάλιστα αυτή τη στιγμή, που ο άνθρωπος εμποδίζεται παντού απ' τον άνθρωπο να παράγει τον εαυτό του, δηλαδή να κερδίζει το ψωμί του, να τον διασκεδάζουν, και ο ίδιος να διασκεδάσει τους άλλους. Το θέατρο, για να κάνει εντυπωσιακές απεικονίσεις της πραγματικότητας πρέπει να στρατευτεί στην πραγματικότητα.
...................................................................
33
Το θέατρο, όπως το έχουμε βρει, δείχνει τη δομή της κοινωνίας (απεικονισμένη πάνω στη σκηνή) σαν κάτι που η κοινωνία (στην πλατεία) δεν μπορεί να επηρεάσει. Ο Οιδίποδας, που αμάρτησε ενάντια σε μερικές αρχές που στηρίζουν την κοινωνία της εποχής, τιμωρείται, οι θεοί φροντίζουν γι' αυτό και δεν υπόκεινται σε κριτική. Οι μεγάλοι μοναχικοί του Σαίξπηρ, που έχουν κρεμασμένο απ' το λαιμό τους το άστρο της μοίρας τους, εκτελούν τις μάταιες και θανατηφόρες πορείες, όπου τους σπρώχνει το αμόκ τους ακατάσχετα, φέρνουν τον εαυτό τους στην καταστροφή, και στην πτώση τους δεν γίνεται χυδαίος ο θάνατος, αλλά η ζωή, η κατάρρευσή τους δεν υπόκειται σε κριτική. Ανθρώπινα θύματα παντού. Βάρβαρες διασκεδάσεις! Ξέρουμε πως οι βάρβαροι έχουν τέχνη. Ας φτιάξουμε μιαν άλλη!
.....................................................................
36
Το πεδίο πρέπει να μπορεί να επισημανθεί στην ιστορική του σχετικότητα. Αυτό σημαίνει ρήξη με τη συνήθειά μας να γδύνουμε τις διαφορετικές κοινωνικές δομές από τις διαφορές τους, έτσι που όλες να μοιάζουν με τη δική μας λίγο πολύ, σα να υπήρχαν πάντα, δηλαδή σα να ήταν αιώνιες. Εμείς όμως θέλουμε να διατηρήσουμε την ανομοιότητά τους και να έχουμε πάντα μπρος στα μάτια μας το ότι είναι εφήμερες, έτσι ώστε να μπορούμε να θεωρήσουμε και τη δική μας κοινωνική δομή εφήμερη. (Αυτό το σκοπό δεν μπορεί φυσικά να τον εξυπηρετήσει το τοπικό χρώμα και το φολκλόρ, που χρησιμοποιούνται στα θέατρά μας ακριβώς για να τονίσουν περισσότερο την ομοιότητα του τρόπου δράσης των ανθρώπων σε διαφορετικές εποχές...).
..........................................................................
55
Χωρίς γνώμες και σκοπούς δεν μπορεί κανένας να κάνει απεικονίσεις. Χωρίς γνώση δεν μπορούμε τίποτα να δείξουμε. Πώς μπορούμε να ξέρουμε τι αξίζει να ξέρουμε; Αν ο ηθοποιός δεν θέλει να είναι παπαγάλος ή πίθηκος, πρέπει να εξοικειωθεί με τις σύγχρονες γνώσεις για την ανθρώπινη συμβίωση, παλεύοντας στην πάλη των τάξεων. Ίσως μερικοί να το θεωρήσουν αυτό ταπεινωτικό, αυτοί που τοποθετούν την τέχνη στις ανώτερες σφαίρες, από τη στιγμή που η πληρωμή έχει κανονιστεί, μα οι ανώτερες αποφάσεις για το ανθρώπινο γένος παίρνονται με αγώνα πάνω στη γη κι όχι στους αιθέρες, στην εξωτερική πραγματικότητα κι όχι μέσα στα κεφάλια. Πιο ψηλά απ' τις αγωνιζόμενες τάξεις δεν μπορεί να σταθεί κανένας, γιατί κανένας δεν μπορεί να σταθεί πάνω από τους ανθρώπους. Η κοινωνία, όσο είναι χωρισμένη σε τάξεις, δεν έχει ένα κοινό φερέφωνο. Έτσι, το να είναι κανείς "ακομμάτιστος" σημαίνει μονάχα ότι ανήκει στην παράταξη που κρατά την εξουσία.
..........................................................................
59
Εδώ πρέπει να διδαχτούμε μερικά πράγματα από τις κακές συνήθειες των θεάτρων μας, όπου ο πρωταγωνιστής, ο σταρ, προωθείται βάζοντας όλους τους άλλους ηθοποιούς να τον υπηρετούν. Κάνει τη φιγούρα του τρομερή ή σοφή, αναγκάζοντας τους συναδέλφους του να κάνουν τις δικές τους τρομοκρατημένες ή προσεχτικές κ.λπ. Και μόνο για να δοθεί αυτό το προνόμιο σ' όλους και να ωφεληθεί έτσι ο μύθος, θα έπρεπε στις πρόβες οι ηθοποιοί να ανταλάσσουν μεταξύ τους τους ρόλους, για να παίρνουν οι φιγούρες η μια από την άλλη αυτό που χρειάζονται. Ακόμα είναι καλό για τον ηθοποιό να συναντά τη φιγούρα του σε αντίγραφο ή και παρουσιασμένη διαφορετικά. Παιγμένη από ένα πρόσωπο του άλλου φύλου, η φιγούρα θα δείξει καθαρότερα το φύλο της, παιγμένη κωμικά ή τραγικά από έναν κωμικό θα κερδίσει καινούριες όψεις. Προ πάντων ο ηθοποιός αναπτύσσοντας συγχρόνως και τις υπόλοιπες φιγούρες, ή τουλάχιστον αντικαθιστώντας τους ερμηνευτές τους, εξασφαλίζει την τόσο αποφασιστική κοινωνική άποψη από την οποία παρουσιάζει τη φιγούρα του. Ο αφέντης είναι τόσο αφέντης όσο του επιτρέπει ο δούλος του.
.............................................................................
Μπέρτολντ Μπρεχτ
_____
μετάφραση, Αγγέλα Βερυκοκάκη
