Ίδρυμα Ποίησης / Poetry Foundation Το ποίημα είναι ένας μικρός άγγελος από δέντρο κι από στάρι.., Γιώργος Τσακιράκης Κρης / The poem is a little angel from tree and from wheat.., George Tsakirakis Κris

"Φορτουνάτος", από παράσταση στο Εθνικό Θέατρο το 2009

Μάρκου Αντωνίου-Φωσκόλου ( Ηράκλειο 1597 – 1662, πιθανό βενετικής καταγωγής)

«Φορτουνάτος», κωμωδία ( σε πρόλογο, πέντε πράξεις, τέσσερα ιντερμέδια ), αποσπάσματα

Υπόθεση: Ο Φορτουνάτος είναι ερωτευμένος με την Πετρονέλα αλλά ο θετός πατέρας του, ο έμπορος Γιαννούτσος, δεν θέλει αυτόν τον γάμο πριν πληροφορηθεί ποιοι είναι οι πραγματικοί γονείς του παιδιού (Φορτουνάτου). Από την άλλη μεριά η χήρα Μηλιά μητέρα της Πετρονέλας, επιθυμεί να παντρέψει την κόρη της με το γέρο αλλά πλούσιο γιατρό Λούρα. Τότε ο Φορτουνάτος παρακαλεί το φίλο του Θεόδωρο να τον βοηθήσει. Τον Θόδωρο παρακαλεί-να βρει μια κατάλληλη νύφη- και ο Γιαννούτσος, ο οποίος αποφασίζει να μην αναβάλει άλλο το γάμο του θετού γιου του. Από την προξενήτρα Πετρού ο Θόδωρος μαθαίνει ότι ο Λούρας είχε έναν γιο που του τον πήρανε οι πειρατές πριν από 16 χρόνια…Στο τέλος αποδεικνύεται ότι ο Φορτουνάτος είναι παιδί του Λούρα. Ο Λούρας δίνει την ευχή του και οι ερωτευμένοι κάνουν το γάμο τους.

Πράξη Πρώτη

Σκηνή Δεύτερη

(ο γιατρός γέρο-Λούρας εξομολογείται στον δούλο του Μποζίκη τον έρωτά του προς την όμορφη Πετρονέλα)

Λούρας

Τόσα στο νου πολλά βαθιά τούτη την έγνοιαν έχω

Απού άλλο πράμα δε θωρώ μηδ’ άλλο δεν ξετρέχω.

Τσι βίζιτες ερνήθηκα και όλες τσι κούρες τς άλλες

Που κράτουν εις τα χέρια μου, μικρές και τσι μεγάλες,

Κι όλος στον πόθο εδόθηκα τέτοιας λοής, να ζήσω,

Οπού φοβούμαι φέρνει με σ’ ώρα να ξετρουμίσω.

Δεν ημπορώ να κοιμηθώ, μα οληνυχτίς λογιάζω,

Γυρίζω, θέτω, γέρνομαι, και μόνο αναστενάζω.

Τς ώρες μετρώ και δε θωρώ πότες να ξημερώση.

Μποζίκη!

Μποζίκης

Ίντα με θες καλέ; Λογιάζω πως εβγήκες

Απού το νου σου ολότελα. Στο σπίτι δε μ’ αφήκες

Ν’ ακροσταθώ μηδεγουλιάς, απού ’χα ορδινιασμένες

Σε μια μουρχούτα και όμορφα με το τυρί αρτυμένες

Και με περίσσα ζαφορά καμπόσες μακαρούνες,

Που μου ’πομείναν οψαργάς, άλλο παρά μπουρντούνες.

Κι ήστεκα και αναλείχουμου, κι ήθελα ν’ αρχινίσω

Να τη φκαιρέσω, μ’ αληθώς πρίχου τσι γεματίσω

Ήβγαλες γέρο δαίμονα μόνο με τσι φωνές σου

Σύναυγα κι ολονήστικος να τρέχω στσι δουλειές σου.

…………………………………………………….

Λούρας

Μωρέ συ, κακομοίρη,

Γρίκα μου να σου δηγηθώ.

Μποζίκης

………………………………………………………..

Εγώ ’λεγα κι εγύρεψες, απού ’σαι γεροντάκι,

Πρι δώσεις όξω του σπιτιού, να πιάσεις κουλουράκι,

Κι ένα ποτήρι με ρακή γη με κρασί μοσκάτο

Γλυκύ να πιης, κι εσύ, λωλέ, γδυμνός και ξεζωνάτος

Ήδωκες όξω του σπιτιού σα να ’σουν αφορμάρης,

Και χίλια μύρια τσάτσαλα και σάλια ροζονάρεις.

Λούρας

Πολλά μου αποδιαντράπηκες, και βλέπεσε, καημένε,

Άνοστε, αδούλη και φαγά και χοίρε βρωμεσμένε,

Μηδέ σου δώσω τσι ξυλιές κείνες που σου τοκάρου,

Και το πετσί σου γνάψω το σα να ’τονε γαϊδάρου.

…………………………………………………..

Γρίκησε τώρα το λοιπό, και ασ’ τα τα σάλια αυτάνα.

……………………………………………………

Μποζίκης

Όριζε, αφέντη μου, όριζε το θέλεις από μένα.

Λούρας

Γνωρίζεις την κερα-Πετρού, εκείνη την ξοξίνα

Που την παρανομιάζουσι και λεν τηνε Ντροντίνα;

Μποζίκης

Γνωρίζω τη πολλά καλά. Έδε ρουφιάνα απού ’ναι.

Χίλιοι δαιμόνοι τσ’ κλουθού και οπίσω την κρατούνε.

……………………………………………………..

Πράξη Δεύτερη

Σκηνή Δεύτερη

(ο Φορτουνάτος παρακαλεί το φίλο του Θόδωρο να τον βοηθήσει να κατακτήσει την Πετρονέλα)

……………………………………………………..

Θόδωρος

Κι ογιά ίντα, φίλε; Σώπασε, και τάσσω σου να κάμω

Με κάθα μόδο γλήγορα να κάμετε το γάμο.

Φορτουνάτος

Τούτο περίσσα το ’ξευρα κι εγώ, αν το ριζικό μου,

Δεν είχεν είστε αμπόδιστρο στον πόθο το δικό μου.

Θόδωρος

Και τι ’ναι αυτό τ’ αμπόδιστρο;

Φορτουνάτος

Απείς κι αρχίνισά σου

Και ως μπιστεμένου φίλου μου τώρα διηγήθηκά σου,

Πρεπό ’ναι και τ’ αμπόδιστρο να σου το μολοήσω,

Για να με κλάψεις το φτωχό σ’ έτοιο καημό περίσσο.

Αφέντης μου είν’ τ’ αμπόδιστρο, γιατί δε θα μ’ αφήση,

Λέγει, ποτέ να παντρευτώ, ώστε να μη γνωρίση

Τον κύρην απού μ’ έσπειρε ποιος είναι, και από πού ’μαι×

Κι εγώ πως παίρνω θάνατο πρωτύτερα φοβούμαι.

Θόδωρος

Ίντα δεν έναι κύρης σου ετούτος; Αμ’ ίντα σου ’ναι;

Και πούρι όλοι για φυσικό παιδίν του σε κρατούνε.

………………………………………………..

Θόδωρος

…………………………………………………

Μα πε μου, ξεύρει κιαουλιάς τούτη η αγαφτική σου

Το πως ποθείς για λόγου τση, κι είναι στην όρεξή σου;

Φορτουνάτος

Κατέχει το και ξεύρει το, και αν ήστεκε από κείνη

Απόψε ευρισκομέστανε συντροφιαστοί στην κλίνη.

Μα ήκουσα πως η μάνα τση χτάσσεται να γυρέψη

Με διχωστάς παραθεσμιά κιαμιά να την παντρέψη,

Και του ντοτόρε λέσινε του Λούρα θα τη δώση×

Και τούτη η πρίκα στέκεται, φίλε, να με σκοτώση.

……………………………………………….

Πράξη Τρίτη

Σκηνή Πέμπτη

(συνάντηση Φορτουνάτου και Πετρονέλας και αμοιβαίες διαβεβαιώσεις για την αγάπη τους)

Φορτουνάτος

………………………………………………….

(τότες τηνε φιλεί)

………………………………………………….

Μα πέ μου, Πετρονέλα μου, πώς θες να τα αποσάσης

Ετούτα με τη μάνα σου, και να τήνε ξεγνοιάσης;

Απού γιατί ’ναι έτσι ακριβή και ράσσει στο τορνέσι

Μονάχας με το γέρο αυτό πάσκει να σε μπερδέση.

Πετρονέλα

Ό,τι κι αν πάσκη, εύκαιρα τα πάσκει, και ασ’ τη πούρι,

Και δεν του μέλλει, τάσσω σου, του γέρο το κουλούρι.

……………………………………………………….

Μα ας έμπω μέσα, η μάνα μου μη λάχη να προβάλη

Και δη πως είμαι όξω εδεπά, να με μαλώση πάλι.

…………………………………………………..

Φορτουνάτος

Τώρα, όντε θέλη ο θάνατος να πάρη τη ζωή μου,

Θαραπαημένος βρίσκομαι, πειδή και η ποθητή μου

Είδα κι εγνώρισα καλά πως μόχει μέγα πόθο,

Και τσι δροσές και τσι χαρές όλες του κόσμου γνώθω.

……………………………………………………….

_____

Ο «Φορτουνάτος» γράφτηκε γύρω στο 1665 στο πολιορκούμενο από τους Τούρκους Κάστρο του Ηρακλείου και είναι η τρίτη απ’ τις κωμωδίες της ακμής της δραματικής ποίησης του Κρητικού Θεάτρου (1590-1669) στο λατινοκρατούμενο Ελληνισμό. Οι άλλες δύο, τις οποίες μάλλον γνώριζε ο Φώσκολος - όπως και την τραγωδία «Ερωφίλη», το ποιμενικό δράμα «Πανώρια» ή «Γύπαρις» του Γεωργίου Χορτάτση, ίσως και τον «Ερωτόκριτο» του Βιτσέντζου Κορνάρου - είναι ο «Κατζούρμπος» του Χορτάτση και ο «Στάθης» πιθανό του ίδιου.

Οι τρεις κωμωδίες παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες μεταξύ τους, ενώ ο «Φορτουνάτος» έχει ομοιότητες και με την κωμωδία «Il furto» του Ιταλού Francesco D’ Ambra, α΄ έκδοση 1560.

Αντίστοιχα, υπάρχουν και τρεις τραγωδίες της ίδιας εποχής. Η «Ερωφίλη», όπως αναφέρθηκε πριν, του Χορτάτση, η «Βασιλεύς ο Ροδολίνος», του Ιωάννη- Ανδρέα Τρωίλου και η «Ζήνων», Ανωνύμου.

Π. Δ. Μαστροδημήτρης, Alfred L.Vincent (άγγλος νεοελληνιστής ο οποίος έκανε αρχειακές έρευνες στη Βενετία)

_________

επισήμανση: Ο Μάρκος Αντώνιος - Φώσκολος δεν έχει βέβαια καμιά σχέση με τον Hugo Foskolo (Ούγος Φώσκολος , Ζάκυνθος 1778-Αγγλία 1827), που έγραψε ποιητικά θεατρικά έργα και μυθιστορήματα