ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΙΑΠΩΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ, ΣΕΛΙΔΕΣ ΘΕΑΤΡΟΥ

Posted by Ίδρυμα Ποίησης | Posted in | Posted on 9:25 π.μ.

0



Αναφορά στο Ιαπωνικό θέατρο
 
Το ευρωπαϊκό πνεύμα είναι σχεδόν αδύνατο να κατανοήσει τα παραδοσιακά και τελετουργικά δομικά στοιχεία του θεάτρου της Άπω Ανατολής. Πρόκειται ωστόσο για ένα θέατρο από πολλές απόψεις άξιο θαυμασμού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τόσο ο συμβολισμός της σκηνογραφίας του όσο και τα απίστευτα όμορφα κουστούμια, όπου το κάθε χρώμα αλλά και η κάθε πτύχωση του υλικού περικλείνει ένα μήνυμα. Αξιοθαύμαστη επίσης είναι και η συγκλονιστική τεχνική των ηθοποιών, που εκπαιδεύονται από παιδιά μέσα σε μια τέτοια αυστηρή πειθαρχία ώστε να αποκτούν τέλειο έλεγχο στις χειρονομίες τους, στις κινήσεις του κεφαλιού και σε κάθε κίνηση του σώματός τους.

 Το Γιαπωνέζικο θέατρο είναι δυο ειδών (πέρα από το κουκλοθέατρο, που δεν μπορούμε να το εξετάσουμε εδώ). Υπάρχει το κλασικό και αριστοκρατικό «Νο», που οι ρίζες του βρίσκονται στη θρησκευτική τελετουργία, και το λαϊκό «Καμπούκι», μια σύνθετη μορφή θεάτρου, που τα στοιχεία της υποδηλώνονται από το όνομά της (Κα = τραγούδι, Μπου = χορός, Κι = ερμηνεία). Το «Νο» είναι βασικά ένα δράμα μονόλογου και ανάμνησης, χωρίς δράση ή εξέλιξη μέσα από συγκρούσεις όπως το Δυτικό δράμα. Όπως και στην Αρχαία Ελλάδα, ο πρωταγωνιστής (υπάρχουν μόνο δυο) φοράει μάσκα, ενώ αντίστοιχα το σατυρικό μέρος της Αρχαίας τραγωδίας είναι το «Κυόγκεν» ή κωμικό ιντερλούδιο, που με την παντομίμα του και τα κλοουνίστικα στοιχεία του μας θυμίζει κατά περίεργο τρόπο την Ατελλανή Φάρσα και την Κομέντια Ντελ  Άρτε. Τα θέματα των έργων του «Νο» αντλούνται από το μύθο και την παράδοση. Ο ηθοποιός, που είναι και τραγουδιστής και χορευτής, απαγγέλλει τους στίχους και γλιστράει εδώ κι εκεί μ’ έναν επίσημο τρόπο. Το χτύπημα των καλτσοφορεμένων ποδιών του στο αντηχητικό, από πευκόξυλο, πάτωμα της σκηνής συνδυάζεται με το διαπεραστικό ήχο του εγκάρσιου αυλού και το χτύπημα των τριών τυμπάνων, εξασφαλίζοντας έτσι μια ρυθμική συνοδεία στη δράση. Τα κοστούμια των ηθοποιών είναι πολυτελέστατα, βαριά κεντημένα, με ζωηρά χρώματα. Το ίδιο ισχύει και για τα κοστούμια του «Καμπούκι», που αντλεί τα θέματά του από την ιστορία ή την καθημερινή ζωή. Οι ηθοποιοί του, πιο πολυάριθμοι από εκείνους του «Νο», δεν φορούν μάσκα και οι κινήσεις τους είναι συγκριτικά πιο ελεύθερες και πιο περιεκτικές, αν και πάντοτε έντονα στυλιζαρισμένες. Όπως και στο «Νο», υπάρχει και στο «Καμπούκι» ένας χορός τραγουδιστών και, επιπλέον, μια ορχήστρα από εκτελεστές «σαμισέν» (τρίχορδο λαούτο). Ένα χαρακτηριστικό του «Καμπούκι» που είχε μεγάλη επίδραση στη Δυτική σκηνική τεχνολογία ήταν η περιστροφική σκηνή, που εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1896 στο Μόναχο από τον Καρλ Λάουτενσλεγκερ. Μια λεπτομέρεια τέλος και των δυο γιαπωνέζικων θεατρικών ειδών που «έβαλε σε σκέψεις» ένα θέατρο συνηθισμένο στον απόλυτο ρεαλισμό της σκηνής, ήταν η χρησιμοποίηση των σκηνικών χεριών (σε μπλε ή μαύρα κιμονό). Από παράδοση, τα χέρια αυτά θεωρούνται αόρατα, έτοιμα πάντα να βοηθήσουν στις αλλαγές κουστουμιού, να ταχτοποιήσουν τις πτυχές μιας βαριάς φούστας, να μετακινήσουν ή να απομακρύνουν από τη σκηνή τα σκηνικά αντικείμενα όταν χρειάζονται.

Σήμερα στην Ιαπωνία, όπου το «Νο» και το «Καμπούκι» εξακολουθούν να ακμάζουν – το τελευταίο μάλιστα έχει εκμοντερνίσει τη μορφή του – υπάρχει και κάποια αντεπίδραση από τη Δύση. Έτσι, τα Σαιξπηρικά έργα έχουν ανεβαστεί σε σκηνές Ελισαβετιανού τύπου πάνω στο πρότυπο του «Φόρτσιουν», που στήθηκαν στο Πανεπιστήμιο Ουασέντα του Τόκυο, κάτω από τη διεύθυνση του δόκτορα Τσουμπούτσι (Tsubuchi), που είναι και μετραφραστής των έργων. Παραπέρα, σήμερα στην Ιαπωνία παίζονται και σύγχρονα Ευρωπαϊκά θεατρικά έργα, ενώ έχουν γίνει προσπάθειες να γραφτούν και έργα στα γιαπωνέζικα που να χαρακτηρίζονται από μια ρεαλιστική αντιμετώπιση συγχρόνων προβλημάτων. Το παλιό στυλ παιξίματος κρίθηκε ακατάλληλο για τέτοιου είδους πειράματα, και γι’ αυτό το λόγο η «μέθοδος» διδασκαλίας του Στανισλάβσκυ είναι εκείνη που χρησιμοποιείται. Το πρόβλημα όμως γίνεται οπωσδήποτε πιο περίπλοκο εξαιτίας του γεγονότος ότι τόσο το «Νο» όσο και το «Καμπούκι» υποτάσσουν το θεατρικό κείμενο στον ηθοποιό, ενώ το σύγχρονο Ευρωπαϊκό θέατρο έχει, αντίθετα, προσπαθήσει να υποτάξει τον ηθοποιό στο έργο. Ο γιαπωνέζος ερμηνευτής έχει απλώς «καθήκον» να ερμηνεύσει το κείμενο στο κοινό. Ίσως η λύση βρεθεί με την προσαρμογή και την επέκταση του κωμικού «Κυόγκεν», που οπωσδήποτε ασχολείται ρεαλιστικά με τη ζωή, αν και όχι, μέχρι τώρα τουλάχιστον, με τη σύγχρονη ζωή.

Φύλλις Χάρτνολ

(μετάφραση Ρούλα Πατεράκη)


Παράσταση "Νο".