ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΩΝ ΝΙΜΠΕΛΟΥΝΓΚΕΝ, DAS NIBELUNGENLIED, ΟΨΕΙΣ ΠΟΙΗΤΙΚΩΝ ΑΙΩΝΩΝ

Posted by Ίδρυμα Ποίησης | Posted in | Posted on 11:01 π.μ.

0


Το Τραγούδι των Νιμπελούνγκεν (Das Nibelungenlied)

Το Τραγούδι των Νιμπελούνγκεν είναι μεσαιωνικό Γερμανικό έπος του 12ου αιώνα. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι, αν δεν είναι παγκοσμίως τόσο πασίγνωστο όπως τα δικά μας ομηρικά έπη, κατέχει οπωσδήποτε τη δεύτερη θέση μετά από αυτά… Για το έπος αυτό σε πολλούς επικρατεί η αντίληψη πως είναι μια συλλογή από ηρωικά τραγούδα μιας γερμανικής φυλής που λεγόταν Νιμπελούνγκεν ή από τραγούδια μυθικών, φανταστικών προσώπων που έδρασαν στο γερμανικό χώρο. Ωστόσο είναι ένα γνήσιο ερωτικό έπος με πλοκή, δράση και συνοχή που διαρκεί μέχρι το τέλος και με κεντρικά πρόσωπα που μένουν τα ίδια  σ’ όλη την έκταση του έργου, όπως ακριβώς και στα ομηρικά. Οι ρίζες του χάνονται στα βάθη των αιώνων και παραμένουν αξεδιάλυτες μέχρι σήμερα… Ο συγγραφέας του πιθανολογείται ότι ήταν ένας διανοούμενος που ζούσε στην αρχιεπισκοπική αυλή του Πασσάου – γερμανική πόλη που αναφέρεται και στο έπος μέσα… Ο ίδιος ο άγνωστος ποιητής ονομάζει το έπος του «Η δυστυχία των Νιμπελούνγκεν» στον τελευταίο ακριβώς στίχο και έτσι πιθανόν να ήταν γνωστό παλιότερα… Έχει – πρέπει να έχει – ιστορικά στοιχεία στη βάση του... Η Κρίμχιλντ και η πτώση της δυναστείας των Βουργουνδών – για παράδειγμα –είναι ιστορικά στοιχεία, μολονότι χαμένα στους μύθους κ.λπ. Όλο το έπος αποτελεί αφήγηση – που τραγουδιότανε από τον τροβαδούρο αρχικά – και ο αφηγούμενος διακρίνεται σαφέστατα απ’ όσα λέει.
Το «τραγούδι των Νιμπελούνγκεν» είναι ένα θαυμάσιο πνευματικό δημιούργημα. Έχει δραματικές κορυφώσεις, στοιχεία έντασης, γλαφυρότητα λόγου, σφιχτοδεμένη πλοκή (μολονότι με λογικά κενά) και έξοχα (όσα έχει) καλολογικά στοιχεία. Η αφήγηση όμως είναι καμιά φορά τριμμένη κι αφελής ή πρόχειρη. Ο ανώνυμος ποιητής δεν κάνει συχνή χρήση κοσμητικών επιθέτων ή όμορφων παρομοιώσεων και άλλων τέτοιων καλολογικών στοιχείων, που κάνει ο δικός μας Όμηρος, έτσι ώστε το έπος να δείχνει κάπως φτωχό από τη σκοπιά αυτή.
Το έπος αποτελείται από 38 «περιπέτειες». Με την 14 περιπέτεια (στροφή 464) αρχίζει το κρεσέντο του. Και η αρχή γίνεται με τη σύγκρουση των δυο γυναικών, Κρίμχιλντ (συζύγου του Ζίγκφριντ) και Μπρούνχιλντ (συζύγου του Χάγκεν), με αμοιβαίες προσβολές,  για το ποιος από τους δυο είναι υπέρτερος.  Από δω και κάτω η ένταση θα αυξάνεται συνεχώς, με ενδιάμεσα διαλείμματα. Στην 29 περιπέτεια η αφήγηση θ’ αποκτήσει πια το επικό μεγαλείο της τραγωδίας, με τους δυο ατρόμητους ιππότες, Χάγκεν και Φόλκερ, τους Ούνους που τους κοιτάζουν «σαν τσακάλια…»…, την Κρίμχιλντ με το άσβεστο μίσος (για το φόνο του Ζίγκφριντ), τον θανάσιμο κλοιό των Βουργουνδών… Οι στίχοι εδώ σφύζουν από μεγαλειώδη τραγικότητα. Αυτή η τραγικότητα κορυφώνεται με την περιπέτεια 32 (στροφή 1195) όπου και παίρνει πια αριστουργηματικές διαστάσεις. Ιδίως μετά τη στροφή 1334 ο τροβαδούρος είναι ανελέητος: Μαστιγώνει τον ακροατή του κυριολεκτικά, καθώς φέρνει αντιμέτωπους, λίγο πριν από την τελική σφαγή, την Κρίμχιλντ με τα τρία αδέλφια της. Και η τραγωδία θα κλείσει με τις τελευταίες στροφές του έπους.
Συνολικά το έπος διαπνέεται από μια ανώτερη αντίληψη ζωής και δίνει την αίσθηση του μεγαλείου, καθώς οι ήρωές του είναι αληθινοί ιππότες, με εξευγενισμένα αισθήματα και λεπτότητα στον χαρακτήρα τους. Είναι χαρακτηριστικός εδώ ο πληθυντικός που μιλάνε ακόμα και τα αδέλφια μεταξύ τους ή και οι δύο αντίπαλοι λίγο πριν σκοτωθούν στη μάχη…. Εξάλλου είναι και αρκετά περιγραφικό της τότε ζωής. Μαθαίνουμε αρκετά έθιμα, τρόπους ζωής, συνήθειες…
Εντυπωσιακό είναι αυτό που περιγράφεται στην στροφή 1343 κι αλλού: Ότι δηλαδή η τότε πανοπλία των πολεμιστών με την περικεφαλαία, τις περικνημίδες, τον θώρακα (όλα μεταλλικά) ζεσταινότανε από τα πολλά χτυπήματα στη μάχη και η θερμότητα αυτή φαίνεται πως ήταν σοβαρό πρόβλημα, ιδίως για όσους αγωνιζότανε σε κλειστούς χώρους, χωρίς αερισμό! Έτσι οι Βουργούνδιοι παρακαλούν τους αντιπάλους να τους επιτραπεί να δώσουν μάχη έξω, στην αυλή κι όχι στη σάλα του παλατιού, ακριβώς γιατί ο θώρακας τους έψηνε τα στήθη τους! Φυσικά η Κρίμχιλντ  απαγορεύει στους Ούνους να δώσουν τέτοια άδεια στ’ αδέλφια της, γιατί – λέει – «αν βγουν έξω αυτοί και θα δροσιστούν, θα σας ξεπαστρέψουν όλους!...».
Ας προσθέσουμε εδώ τέλος και κάποια παγανιστικά στοιχεία του έπους, όπως π.χ. οι νεράιδες που μιλάνε στον Χάγκεν, ο μαγικός χιτώνας που κερδίζει ο Ζίγκφριντ, το μαγικό σπαθί Μπάλμουγκ (στροφή 73) που του δίνουν οι Νιμπελούγκεν, τα προφητικά όνειρα της Κρίμχιλντ ή της Ούτε (της μητέρας της).
Το «Τραγούδι των Νιμπελούνγκεν» είναι λοιπόν ένα έξοχο έπος. Θα λέγαμε πιο ακριβέστερα, είναι η θαυμάσια πνευματική κληρονομιά της Γερμανίας στο επικο-λυρικό και λαϊκο-φολκλορικό πεδίο…
Αποσπάσματα από το έπος - βωβή ταινία

Περιπέτεια 15η

Η κήρυξη του ψευτοπολέμου, το τρωτό σημείο του Ζίγκφριντ

…………………………………………………………………………
Φιλοξενία δίνουν στους ψευτο-απεσταλμένους   527
Σχέδια κάνουν τώρα για ήρωες δοξασμένους.
Πώς θα γλυτώσει αλήθεια ο Ζίγκφριντ και οι δικοί του
Αφού ο Χάγκεν κι άλλοι σχεδιάζουν την καταστροφή του;

………………………………………………………………………………

Τότε ο Γκούντερ λέει: - Στ’ αλήθεια είμαι θλιμμένος   530
Για πόλεμο μεγάλο είμαι αναγκασμένος
Ο Λιούντεγκερ το θέλει κι ο Λιούντεγκαστ μαζί…»
Τότε ο Ζίγκφριντ λέει: - Αυτό μη σας στεναχωρεί!

Στη μάχη απέναντί τους εμένα θ’ αντικρύσουν   531
Κι αυτό που τότε πάθαν ξανά θα το γνωρίσουν
Θα κάψω όλη τη χώρα, τους πύργους, τα παλάτια
Κι αν δεν τα καταφέρω, ας γίνω χίλια δυο κομμάτια…»

Παρήγορα μιλάτε - ο Γκούντερ απαντάει
Δείχνοντας  από τις σκέψεις πως τάχα χολοσκάει
Ενώ ψέματα λέει άπιστα και βαριά…
Τότε ο Ζίγκφριντ λέει: - μη νιάζεστε για όλα αυτά!

Αρχίσαν για εκστρατείες τάχα ετοιμασίες   533
Το Ζίγκφριντ να γελάσουν με ψευτο-ιστορίες
Τοιμάζεται ετούτος στ’ αλήθεια για τη μάχη
Γενναίους Νιμπελούγκεν στον πόλεμο μαζί του θα ’χει…

……………………………………………………………………..

Ετοιμασίες κάνουν κι άλλοι γενναίοι ιππότες    535
Δεν ήξεραν τα σχέδια, που ’χαν οι συνωμότες
‘τοιμάζεται ο καθένας να πάει, να πολεμήσει
Τότε ο Χάγκεν πάει την Κρίμχιλντ ν’ αποχαιρετήσει.

Χαρά νιώθω μεγάλη… η Κρίμχιλντ του μιλά   536
Που πρόθυμα για φίλους γενναία πολεμά
Ο άντρας μου, ο Ζίγκφριντ, όπως το κάνει τώρα
Για τον καλό αδελφό μου και για την ένδοξή του χώρα.

…………………………………………………………………………..

Κι εσάς καλέ μου Χάγκεν πάντα σας εκτιμούσα   537
Μα τώρα για μια χάρη θα σας παρακαλούσα:
Όσα είπα στην Μπρούνχιλντ  την έχουνε πληγώσει
Μα μην αφήστε ο Ζίγκφριντ για φταίξιμό μου να πληρώσει

………………………………………………………………..

Λέει τότε εκείνη: - Καλός μου φίλος είστε   542
Γι’ αυτό σας εξορκίζω κοντά του να κινείστε
Για να τον προστατέψτε από μια ατυχία…»
…Και είπε τότε η κόρη του Ζίγκφριντ την αδυναμία!

Είπε: - Γενναίος είναι, αυτό δεν είναι ψέμα   543
Σαν σκότωσε το δράκο, λούστηκε μες το αίμα
Άτρωτος έτσι εγίνη σε όλο του το σώμα
Σπαθί δεν τον τρυπάει και μυτερό κοντάρι ακόμα

…………………………………………………………………..

«Καλέ μου φίλε Χάγκεν σε σας μόνο το λέω   545
Γιατί σας νιώθω φίλο έντιμο και γενναίο:
Ο άντρας μου δεν είναι παντού σ’ όλο το σώμα
Άτρωτος…………………………………………………………

«γιατί καθώς στο αίμα λουζόταν, να που πάει   546
στην πλάτη του ένα φύλλο και πάνω του κολλάει!...
Έτσι κείνο το μέρος  πιο κάτω απ’ το λαιμό του
Τρωτό στο ξίφος είναι!...Κι αυτό θα είναι το κακό του…»

Τότε ο Χάγκεν λέει:  - Στο μέρος του εκείνο   547
Ράψτε ένα σημάδι, την προσοχή να δίνω
Κοντάρι ή και ξίφος να μην τονε χτυπήσει!...
Για προστασία τόπε, θάνατο έχει εννοήσει…

Είπε αυτή: - Θα ράψω επάνω στο χιτώνα   548
Μικρό ένα σταυρουδάκι κι αν είστε σε αγώνα
Εκεί πάντα το νου σας να έχετε στραμμένο
Ξίφος ή και κοντάρι να μην το βρει καταραμένο…»

-Σεβάσμια κυρία… Ο Χάγκεν απαντάει   549
Αυτό θάν’ ο σκοπός μου στο Ζίγκφριντ να ’μαι πλάι…»
Προδόθηκε ο ήρως έτσι απ’ την κυρά του
Φεύγει ο Χάγκεν τώρα πηδώντας απ’ τη χαρά του!...

Απ’ όσα ξέρω όμως μια τέτοια προδοσία   550
Δεν κάνει ένας ιππότης, αν έχει μια αξία…
Χαρούμενος ο Χάγκεν φεύγει απ’ την κυρία
Μ’ αυτό δείχνει πως είναι ικανός για κάθε προδοσία.

………………………………………………………...

Πρωί την άλλη μέρα ο ήρως ξεκινάει   551
Με χίλιους Νιμπελούγκεν στο μέτωπο να πάει
Μαζί κι ο Χάγκεν πάει, κοντά κοντά βαδίζει
Κι αμέσως το σημάδι στην πλάτη του ήρωα αντικρύζει.

Κρυφά τότε να έρθουν, δυο άντρες του προστάζει   552
Να πουν πως τάχα ο Γκούντερ άλλα τους διατάζει:
Πίσω να γυρίσουν, πόλεμος δεν θα γίνει
Οι δυο εχθροί του τάχα να ζήσουν, θέλουν σε ειρήνη.

……………………………………………………………………

Αφού λοιπόν πια τώρα στον πόλεμο δεν πάμε   555
Στο Όντεβαλτ κυνήγι όλοι μαζί κινάμε
Αρκούδες κι άγρια ζώα εκεί άφθονα ζούνε…»
-του Χάγκεν πάλι σχέδιο ετούτα ήτανε να πούνε…

Τότε ο Ζίγκφριντ: - Καλή η πρότασή σας   557
Αφού κυνήγι πάτε, θα ’ρθω κι εγώ μαζί σας
…………………………………………………………………….

Περιπέτεια 16η

Ο θάνατος του Ζίγκφριντ

Ο Γκούντερ και ο Χάγκεν, δυο ήρωες δοξασμένοι   560
Για προδοσία τώρα είν’ αποφασισμένοι
……………………………………………………………………..

Στην Κρίμχιλντ πάει ο Ζίγκφριντ θερμά τη χαιρετά   561
Στο στόμα τη φιλάει και έτσι της μιλά:
-Σε λίγο θα σου λείψω, μα ο Θεός αν θέλει
Κοντά σου θα ’μαι πάλι… Γι’ αυτό εσένα μη σε μέλει…»

Έτοιμα είναι όλα, άλογα, τόξα, βέλη   562
Μα ο ήρωας να φύγει η Κρίμχιλντ δεν το θέλει
Κακό προαίσθημα έχει κι ανησυχία τόση
Το μυστικό θυμάται, στον Χάγκεν που ’χει φανερώσει

…………………………………………………………………….   563
Και γοερά ένα κλάμα αρχίζει κι έτσι του μιλά:
…………………………………………………………..

Λέει ο Ζίγκφριντ τότε: - Καλή μου αγαπημένη   566
Σε λίγο πίσω θα ’ρθω και φόβος μη σου μένει
Να με μισεί δεν ξέρω άλλωστε εδώ κανένας
Όλοι με αγαπάνε, φερνόμουν πάντα αντρειωμένα…»

………………………………………………………………………...

Τότε ο Ζίγκφριντ  λέει: - Μια σκέψη με κατέχει:   606
Πώς φαγητά μονάχα μπροστά ο καθένας έχει
Κρασί οι κεραστές μας γιατί δεν κουβαλούνε;
Σε τέτοιο γεύμα αλήθεια δεν θέλω να με προσκαλούνε!...

………………………………………………………………………..

Λέει ξανά ο Χάγκεν: - Ζίγκφριντ γενναίε ιππότη   610
Ξέρω εδώ μια βρύση που στο νερό ’ναι πρώτη
Ας φάμε εκεί, τη δίψα καθένας μας να σβύνει…»
Για τον γενναίο ιππότη η πρόταση ας μην είχε γίνει…

Όμως η δίψα τώρα τον ήρωα πιέζει   611
Για τούτο και προστάζει να πάρουν το τραπέζι
 Και να το μεταφέρουν κοντά στην κρύα βρύση
-με πονηριά ο Χάγκεν στον Ζίγκφριντ είπε αυτή τη λύση…

………………………………………………………………………………..

Όμως να πιεί δεν σκύβει… Να γίνει αυτό δεν πρέπει  620
Η ευγένεια του ήρωα δεν του το επιτρέπει.
Πρώτα θα πιει ο Γκούντερ και γονατίζει κάτω
Το στόμα του αμέσως μες το νερό το βάνει
-σκέφτονται: Σαν τελειώσει, κι ο ήρωας αυτό θα κάνει!

Και να η αμοιβή του: Σκύβει ο ήρως κάτω   621
Τον οπλισμό ο Χάγκεν παίρνει από κοντά του
μετά γυρίζει πίσω και το κοντάρι αδράχνει
και για το σταυρουδάκι στο φόρεμα του Ζίγκφριντ ψάχνει.

Κι έτσι καθώς ο Ζίγκφριντ στη βρύση είναι σκυμμένος   622
Στην πλάτη το κοντάρι μπήγει αγριεμένος
Πετάγεται το αίμα ως το πουκάμισό του
-έγκλημα σαν και δαύτο δεν έχει πουθενά όμοιό του.

………………………………………………………………………

Το τι συνέβη, ο Ζίγκφριντ μόλις καταλαβαίνει   624
Τινάζεται επάνω, αίμα απ’ την πλάτη βγαίνει
Ψάχνει για το σπαθί του και για τον οπλισμό του
αν τόβρισκε στ’ αλήθεια, ο Χάγκεν θα ’χε τον μισθό του…

……………………………………………………………………….

Όσο βαριά κι αν είναι ο Ζίγκφριντ πληγωμένος   626
Με δύναμη χτυπάει  τον Χάγκεν αγριεμένος
Σπάζει σχεδόν η ασπίδα , διαμάντια ξεκολλάνε
Για εκδίκηση με πάθος, τα χέρια του ήρωα χτυπάνε

……………………………………………………………..

Όμως σιγά ο ήρως τη δύναμή του χάνει   628
Χλωμάδα τον κατέχει και τρέμουλο τον πιάνει
……………………………………………………………………….

-Δειλοί!... αλλοίμονό σας, τώρα τη δούλεψή μου   630
Δεν θα ’χετε… Οι ίδιοι πήρατε τη ζωή μου
Πιστός σας ήμουν πάντα και να η αμοιβή μου
Η μοχθηρή ψυχή σας θέλησε τη θανάτωσή μου.

Αίσχος θα σας τυλίγει και σας και τα παιδιά σας   631
Επάνω στο θυμό σας χάσατε τα μυαλά σας
Πήρατε τη ζωή μου χωρίς καμιά αιτία
Ιππότες πια δεν είστε μ’ αυτή που κάνατε ατιμία….»

………………………………………………………………………..

Μαζί τους και ο Γκούντερ τάχα κι αυτός πονάει   633
Τότε ο Ζίγκφριντ λέει: - Να κλαίει αυτός δεν πάει
Που ο ίδιος έχει κάνει αυτό που κλαίει τάχα
Σε έναν τέτοιον άνδρα ατίμωση πάει μονάχα…»

……………………………………………………………….

Με κόπο ανοίγει τώρα ο ήρωας το στόμα:   637
-Τιμή άρχοντα Γκούντερ αν έχετε ακόμα
Τότε λίγη αγάπη  κι επίσης καλοσύνη
Θα πρέπει για την Κρίμχιλντ να δείξετε… τ’ αξίζει εκείνη…

…………………………………………………………………...

…………………………………………………………………..  639
Σβύνει  σιγά ο ιππότης γέρνει ξεψυχισμένα
…………………………………………………………………..

Σαν βλέπει πια η παρέα πως έχει πια πεθάνει   640
Σ’ ολόχρυση ασπίδα τον παίρνει και τον βάνει
Μετά μαζεύονται όλοι τη γνώμη να εκφράσουν
Τον θάνατο στον κόσμο πώς θα παρουσιάσουν…

Οι πιο πολλοί έτσι είπαν: - Ατύχημα να πούμε   641
Μα όλοι μας στο ίδιο, το αίτιο να σταθούμε:
Πως έχουνε τον ήρωα ληστές δολοφονήσει
Όταν στο δάσος μόνος μπήκε αυτός να κυνηγήσει…»

Τότε ο Χάγκεν λέει: Διόλου δεν με νιάζει
Αν μάθει την αλήθεια, κι ούτε που με πειράζει
Αν κλάψει και θρηνήσει αυτή, που την κυρά μου
Πρόσβαλε στην τιμή της… Δεν συγκινείται η καρδιά μου…»

………………………………………………………………………………………


(η μετάφραση και τα σχόλια είναι του Βάιου Αχ. Λάζου)




Οι Νιμπελούνγκεν, Ζίγκφριντ