Ίδρυμα Ποίησης / Poetry Foundation Το ποίημα είναι ένας μικρός άγγελος από δέντρο κι από στάρι.., Γιώργος Τσακιράκης Κρης / The poem is a little angel from tree and from wheat.., George Tsakirakis Κris

Ο ΛΕΥΚΙΟΣ ΑΝΝΑΙΟΣ ΣΕΝΕΚΑΣ (Lucius Annaeus Seneca) , ήταν γιος του ρήτορα Σενέκα. Γεννήθηκε στην Κόρδοβα της Ισπανίας περίπου το 4 π.Χ. και πέθανε (αναγκάστηκε να αυτοκτονήσει απ’ το Νέρωνα) στη Ρώμη το 65 μ.Χ.

*

Η λογοτεχνικά πιο φιλόδοξη ρωμαϊκή τραγωδία εκπροσωπείται μόνο από το corpus των δέκα έργων απ’ την εποχή του Νέρωνα, τα οποία παραδόθηκαν με το όνομα του Σενέκα. Μολονότι έχουν φτάσει ως εμάς πολυάριθμα και καλά διατηρημένα ρωμαϊκά θεατρικά κτίσματα…οι τραγωδίες του Σενέκα δεν ανεβάστηκαν ποτέ. Αντίθετα, δίνονταν μη λογοτεχνικές (και γι’ αυτό άγνωστες) παραστάσεις μίμων, που ανταποκρίνονταν στη διαρκώς εκφυλιζόμενη καλαισθησία του κοινού, καθώς και παντομιμικοί χοροί, που πήραν τη θέση της ετοιμοθάνατης τραγωδίας.

Horst-Dieter Blume

*

Σαν φιλόσοφος ο Σενέκας ανήκει στους στωικούς μ’ επιδράσεις από τη διδασκαλία των Πυθαγορείων και των Κυνικών. Η φιλοσοφία του είναι περισσότερο μια πρακτική ηθική, πλουτισμένη μ’ ένα «μοντέρνο» για τον καιρό του ανθρωπισμό κι οπωσδήποτε πρωτόφαντο για τη νοοτροπία της αρχαιότητας….Στη δραματική τέχνη δείχνει αξιοθαύμαστη ανεξαρτησία απέναντι στους Έλληνες τραγικούς, γεγονός ασυνήθιστο για τη Λατινική Λογοτεχνία.

Είναι σαφές πως η Ευρωπαϊκή δραματουργία επηρεάστηκε βαθιά απ’ τον Σενέκα, ιδιαίτερα οι ελισαβετιανοί και ο Σαίξπηρ.

Σχετικά με τη "Μήδεια"

Η παρατημένη και προδομένη στον έρωτά της γυναίκα μαστιγώνεται από ένα διαρκώς αυξανόμενο πάθος για εκδίκηση, που, καθώς συνειδητοποιεί στις λίγες λογικές της εκλάμψεις την αναπόφευκτη εγκατάλειψή της, μετατρέπεται κυριολεκτικά σε φυσικό στοιχείο καταστροφής. Αυτή τη άποψη ενδιαφέρεται να φωτίσει ο Σενέκας. Γι’ αυτό το λόγο καταφεύγει, ίσως, μέσα στους μεγάλους μονολόγους της Μήδειας, σ’ εσωτερικές ασθμαίνουσες συστροφές προς τον εαυτό της – ένα είδος φρενήρους εσωτερικού μονολόγου σε δεύτερο πρόσωπο – για να ιχνογραφήσει τις τεράστιες διαστάσεις του πάθους…Η Μήδεια σκιαγραφείται με γιγάντιες αναλογίες, το μέγεθός της ξεπερνάει τα ανθρώπινα μέτρα.

Ο χορός κρατιέται σε μια τυπική σχέση με τα δρώμενα, εκφράζει βασικές συναισθηματικές καταστάσεις, φόβο και αγωνία, και παρά την υπερβολή και τη «φιλολογία», σε αρκετά σημεία υπάρχει γνήσια ποίηση. Ακούμε, εδώ κι εκεί, να ηχούν απόμακρα φωνές από τον Αισχύλο και τον Οράτιο, η επική διάσταση και η κομψότητα. Αν προσθέσουμε ένα σκοτεινό, ασύνειδο ρομαντισμό που διαρρέει υπόγεια κάθε έργο, θα ’χουμε ολοκληρωμένο το δραματικό ύφος του Σενέκα.

C. D. N. Costa

*

MEDEA, αποσπάσματα

(καταχωρούνται στην Λατινική οι πρώτοι δώδεκα στίχοι)

Medea

Di coniugales tuque genialis tori,

Lucina, custos quaeque domituram freta

Tiphym novam grenare docuisti ratem,

et tu, profundi saeve dominator maris,

clarumque Titan dividens orbi diem, 5

tacitisque praebens conscium sacris iubar

Hecate triformis, quosque iuravit mihi

Deos Iason, quosque Medeae magis

Fas est precari: noctis aeternae chaos,

Aversa superis regna manesque impios 10

Dominumque regni tristis et dominam fide

Meliore raptam, voce non fausta precor.

Μήδεια

Εσείς θεοί του γάμου παραστάτες,

Άρτεμη εσύ, το νυφικό που σκέπεις

Κρεβάτι. Ω! Αθηνά που έχεις διδάξει

Να κυβερνάει τις θάλασσες ο Τίφης

Με της Αργώς το νιόκοπο καράβι.

Κ’ εσύ του Ωκεανού ο σκληρός αφέντης.

Ω! Ήλιε, που τις διάφωτες μέρες

Στη γη δωρίζεις. Τρίμορφη Εκάτη,

Που φανερώνεσαι μ’ ολόλαμπρη όψη

Στις τελετές των κρύφιων μυστηρίων.

Κι εσείς θεοί, που όρκο έχει δοσμένο

Στ’ όνομά σας ο Ιάσονας για μένα,

Που δίκαια τώρα η Μήδεια σας προσπέφτει.

Ω! Χάος της αιώνιας νύχτας,

Στους ουρανούς βασίλεια πάντα ξένα,

Κι ανόσια φαντάσματα. Του Άδη 10

κυρίαρχε σκοτεινέ, κι ω! Περσεφόνη,

Πιότερο τίμια κερδισμένη

Παρόσο εγώ, με θλιβερές σας κράζω

Φωνές απελπισμένες. Τώρα ελάτε,

Θεές φιδομαλλούσες, εκδικήτρες

Του φόνου, στα αιματόβαφα κρατώντας

Χέρια τους άφεγγους δαυλούς, ελάτε.

Στο νυφικό μου θάλαμο σαν τότε

Σταθήτε έτσι φριχτές. Τη νέα γυναίκα

Του άντρα μου αφανίστε, το γονιό της

Και τη βασιλική γενιά τους. Όμως

Πιο φοβερή κατάρα θα τινάξω

Στον Ιάσονα. Μακάρι αυτός να ζήσει.

Στις ξένες να πλανιέται πολιτείες, 20

Πανάθλιος, μισημένος, απ’ τους άλλους

Ζητώντας στέγη. Εξόριστος.

……………………………………

Χορός

Άμποτες οι θεοί που κυβερνάνε

Τους ουρανούς κι αυτοί που διαφεντεύουν

Τη θάλασσα, καλόκαρδοι ας συγκλίνουν

Μαζί με του λαού μας τη χαρά

Στων βασιλιάδων μας το γάμο.

…………………………………….

Και στη θεά που αλυσσοδένει τα αιματόβρεχτα

Χέρια του Άρη και δωρίζει

Στους πολεμόχαρους λαούς ειρήνη

Βαστάζοντας της αφθονίας

Το πλούσιο κέρας, ήρεμα

Ζώα να θυσιάσουν.

Κ’ εσύ που πάντοτε είσαι πρώτος

Στων γάμων τις σεμνές χαρές, Υμέναιε,

Που διασκορπίζεις με χαρούμενο

Χέρι της νύχτας το σκοτάδι,

Ζύγωσε ανέμελος εδώ

Με βήμα μεθυσμένο

Κρατώντας στους ναούς στεφάνια ρόδων. 70

………………………………………

Τώρα, ω! γαμπρέ, καθώς λυτρώθηκες

Από το γάμο της ανήμερης

Κόρης των Κόλχων, που όλος φόβο

Και με το χέρι απρόθυμο συνήθιζες

Μιαν αχαλίνωτη γυναίκα να φροντίζεις,

Πάρε στα μπράτσα σου πασίχαρος

Την Αιολίδα νύφη με το θέλημα

Τώρα επιτέλους του γονιού της.

Γλεντήστε και χορέψτε, νιάτα,

Πασίχαρα τραγούδια ας αντηχήσουν.

Λεύτερο χαροκόπι απ’ τους αφέντες

Δεν έρχεται συχνά για μας. 108

(μετάφραση, Τάσος Ρούσσος)