ΠΕΤΡΑΡΧΗΣ, ΟΨΕΙΣ ΠΟΙΗΤΙΚΩΝ ΑΙΩΝΩΝ

Posted by Ίδρυμα Ποίησης | Posted in | Posted on 11:12 π.μ.

0


Πετράρχης (Φραντσέσκο Πετράρκα), Αρέτσο Τοσκάνης 1304- Αρκουά Πάντοβας 1374


Ο Πετράρχης, έζησε αρχικά στην Πίζα και αργότερα πήγε στην Αβινιόν. Μετά τις πρώτες σπουδές του στο Καρπαντράς, συνέχισε νομικές σπουδές στο Μονπελιέ και στην Μπολόνια (1320). Το 1327 συνάντησε, στην εκκλησία Σεντ-Κλερ, τη Λορ ντε Νοβ, τη Λάουρα, που την αγάπησε παράφορα· ο έρωτάς αυτός έπαιξε σημαντικό ρόλο στη ζωή και στο έργο του. Την ίδια εποχή ο Π., που ήταν ένα από τα πρωτοπόρα πνεύματα της Αναγέννησης, ζούσε μια κοσμική ζωή γεμάτη λάμψη, έκανε πολλά ταξίδια και διπλωματικές αποστολές, ενώ παράλληλα διένυε περιόδους αυτοσυγκέντρωσης, αφιερωμένες στον στοχασμό και στην ποίηση.
Το 1341 τιμήθηκε από την Καθολική Εκκλησία, σε ειδική τελετή στο Καπιτώλιο της Ρώμης, με τον τίτλο του δαφνοστεφούς ποιητή για το έργο του, το οποίο μέχρι τότε αποτελούσαν το μεγάλο επικό ποίημα Africa, γραμμένο στα λατινικά και εμπνευσμένο από τον Βιργίλιο και τον Τίτο Λίβιο, οι Epistolae metricae (Έμμετρες επιστολές) πάνω σε διάφορα θέματα, και το ιστορικό έργο De viris illustribus. Από τη βαθιά θρησκευτική κρίση, όμως, που του προκάλεσε η είσοδος του αδελφού του Γκεράρντο στον μοναστικό βίο, γεννήθηκε στην περίοδο 1342-43 ένας διάλογος στα λατινικά με τον τίτλο Secretum, ένα είδος εσωτερικού οδοιπορικού όπου, διαβάζοντας τον άγιο Αυγουστίνο, διερευνά τις αμφιβολίες της πίστης του και την έλλειψη ψυχικής σταθερότητας απέναντι στις ψευδαισθήσεις αυτού του κόσμου. Η εσωτερική αυτή βούληση, που είναι λιγότερο θέληση παραίτησης και περισσότερο επιθυμία εσωτερικής τελείωσης, απέκτησε συγκεκριμένη μορφή στις μικρές πραγματείες του, De vita solitaria και De otio religioso (1347-57). Την ίδια εποχή, παρά τον θάνατο της αγαπημένης του, η οποία έπεσε θύμα του λοιμού που ερήμωνε τότε την Ευρώπη (1348), και παρά τα πολλά ταξίδια του, ο Π. αφοσιώθηκε με πάθος στη μελέτη της αρχαιότητας και συγκέντρωσε γύρω του έναν κύκλο μαθητών, μεταξύ των οποίων και ο Βοκάκιος, με τον οποίο συνδέθηκε φιλικά.
 Στα τελευταία είκοσι χρόνια της ζωής του στο Μιλάνο, στην Πάντοβα και στη Βενετία, που τα χαρακτήριζε μεγαλύτερη σταθερότητα, ανέπτυξε έντονη συγγραφική δραστηριότητα. Στη διάρκεια αυτής ακριβώς της περιόδου, ο Π. συγκέντρωσε σε τόμο τις Επιστολές και έγραψε μεταξύ άλλων τους Θριάμβους (Trionfi), μικρό αλληγορικό ποίημα σε τοσκανική διάλεκτο, όπου περιγράφεται, κατά τον τρόπο του Δάντη, η πορεία της ψυχής από τον γήινο στον θείο έρωτα. Έγραψε επίσης το De remediis utriusque fortunae, ελεύθερους στοχασμούς για την καλή και την κακή τύχη ή για την τέχνη να ζει κάποιος ευτυχισμένος, αφιερωμένο στον Άτσο ντι Κορέτζιο. Το αριστούργημα του όμως είναι το Canzoniere, που τιτλοφορείται επίσης Rime sparse ή Rerum vulgarium fragmenta, συλλογή 366 ποιημάτων σε λαϊκή γλώσσα (από τα οποία 317 σονέτα και 29 καντσόνι), που κατά παράδοση χωρίζεται σε δύο μέρη: In vita και In morte di madonna Laura. Το έργο αυτό, που το σχεδίασε την περίοδο 1336-37, το επεξεργάστηκε εκ νέου και το συμπλήρωσε πολλές φορές. Αν και τα περισσότερα από τα ποιήματα της συλλογής μιλούν για τον έρωτα, μερικά θίγουν επίσης και πολιτικά ή θρησκευτικά προβλήματα της εποχής. Πρόκειται για την ιστορία ενός έρωτα χωρίς ανταπόκριση, το μυστικό ημερολόγιο μιας ερωτικής και συγχρόνως μυστικιστικής αναζήτησης, που συνεχίζεται πάντα σε ένα επίπεδο ακραίας έντασης.
 Ποτισμένος με τις έμμονες ιδέες και τους μύθους του Μεσαίωνα, μεγάλος θαυμαστής της αρχαιότητας (μανιώδης συλλέκτης αρχαίων χειρογράφων, ανακάλυψε ο ίδιος το Pro Archia του Κικέρωνα, το 1333), ο Π. προέβαλε ένα καινούργιο ιδεώδες, το ιδεώδες του ουμανισμού, το οποίο προσανατόλισε για αιώνες το ευρωπαϊκό αισθητήριο. Κορυφαίος των Ιταλών ποιητών, οφείλει στο Canzoniere του τον τίτλο του μετρ της ερωτικής ποίησης. Εναρμονίζοντας στοιχεία δανεισμένα από την αρχαία (αλεξανδρινοί, ελεγειακοί), αλλά και τη γαλλική παράδοση (τροβαδούροι, αυλική λογοτεχνία), σε μια πολύ καλλιεργημένη τοσκανική διάλεκτο, που είχε αργότερα απηχήσεις σε όλον τον ιταλικό ρεαλισμό του 19ου αι., η ποίηση αυτή αποτέλεσε την αφετηρία του λεγόμενου πετραρχισμού. Από το τέλος του 14ου αι. έως περίπου το 1550 , στην αρχή στην Ιταλία και αργότερα στην υπόλοιπη Ευρώπη και κυρίως στη Γαλλία, ένας αριθμός επιγόνων, περισσότερο ή λιγότερο πιστών στον ιδεαλισμό του Π., επέστρεψαν στα θέματά του, στην ερωτική ψυχολογία του, στην ποιητική μορφή των σονέτων του, ωθώντας συχνά την τάση αυτή έως τον μανιερισμό και την εκζήτηση.
Τέλος, μεγάλη υπήρξε η επίδραση του Π. και στην ιταλική μουσική, ακόμη και όταν ο ίδιος βρισκόταν στη ζωή. Ο Γιάκοπο ντα Μπολόνια έγραψε μουσική για κείμενά του· η έκδοση του Canzoniere, που τύπωσε ο Μπάρμπο το 1501, έδωσε ένα ορμητικό ξεκίνημα σε μεγάλο αριθμό συνθέσεων των οποίων το πνεύμα, υπό την επίδραση του ποιητή, συντέλεσε στο να εξελιχτεί γρήγορα η φρότολα προς το μαδριγάλι. Πολλοί χρησιμοποίησαν τη μουσική έκφραση των κειμένων του, τα οποία αξιοποιήθηκαν αργότερα και έξω από τα ιταλικά σύνορα (Γαλλία, Αγγλία).

*

Τη μετάφραση των παρατιθέμενων- και άλλων- Canzoniere την βρήκα στην Ελληνική. Θεώρησα όμως χρήσιμο να επεξεργαστώ την τυπική- όχι πάντως αποτυχημένη- μορφή τους, ώστε να αποπνέουν, κατά το δυνατό, την λεπτότητα, το βάθος του συναισθήματος και την γλυκύτητα της έκφρασης του ποιητή.
 

Canzoniere, CLVI

 Αγγελική συνάντησα αρετή πάνω στη γη
κι ομορφιά παραδείσου πάνω στο χώμα της.
Έτσι, είμαι μαζί θλιμμένος κι ολόχαρος με την ανάμνησή της
κι ό,τι αντικρύζω είν' όμοιο με όνειρο, σκιά και καπνό.

 Και δυο δακρυσμένα μάτια είδα αξιέραστα,
που ζηλόφθονα τα είδε ο ήλιος χίλιες φορές,
κι ανάμεσα στους αναστεναγμούς άκουσα λέξεις να υψώνονται
που κίνησαν τα βουνά και τα ποτάμια βαλσάμωσαν.

 Η Αγάπη, η Κρίση, ο Πόνος, η Αξιότητα και ο Θρήνος,
το γλυκύτερο, με πολλές φωνές, ύφαναν πονεμένο τραγούδι,
απ' όσα κάτω απ' το φως του φεγγαριού έχουν ακουστεί.

 Κι ο παράδεισος δόθηκε ολόκληρος στην αρμονία του,
κανένα φύλλο δεν ανάσαινε στα κλαδιά,
με τόση γλύκα ήταν ολόγιομοι ο άνεμος και η αύρα.

 *

Canzoniere, XIX (απόσπασμα)

...

Perό con gli occhi lagrimozi e 'nfermi
mio destino a vederla mi conduce;
et so ben ch'ϊ vo dietro a quel che m'arde. 

...

 Κι όμως, με υγρά κι ανήμπορα μάτια, το πεπρωμένο με έλκει
το βλέμμα μου να στρέψω σ' εκείνην: και συγκλονίζομαι γνωρίζοντας
πως η φωτιά που με καίει μου λέει να προχωρήσω πέρα απ' τη φλόγα της.

 *

 Canzoniere, CCCXXIII (απόσπασμα)

 ...

 Είδα, τέλος, να περιδιαβαίνει στοχαστική
ανάμεσα στα λούλουδα και στο λεπτό χορτάρι
μια τόσο αξιολάτρευτη κι αιθέρια γυναίκα,
που την αναλογίζομαι φλεγόμενος και τρέμοντας.
Ταπεινή ύπαρξη, αγέρωχη μπροστά στον Έρωτα,
με μια λευκή εσθήτα τόσο αραχνοΰφαντη,
χρυσάφι λες ανάμεικτο με τ' άσπρο χιόνι,
στεφανωμένο το κεφάλι της με κορώνα
κρυμμένη από αδιαπέραστη ομίχλη.
Ήταν τότε που λύγισε στο χώμα, όπως λουλούδι
όταν το κόβεις, δαγκωμένη στη φτέρνα από ένα μικρό φίδι*,
ολόχαρη πάντως και αποφασισμένη για το ύστερο ταξίδι.
Ω, είναι ο θρήνος που κρατάει μόνο, απ' την αρχή
μέχρι εκεί που ο κόσμος τελειώνει.

 *

 Canzoniere, CCCLIV (απόσπασμα)

...

Forma par non fu mai dal di ch' Adamo
aperse li occhi in prima; et basti or questo
piangendo i' 'l dico, et tu piangendo  scrivi.

...

Καμιά μορφή δεν την ξεπερνούσε από τότε που ο Αδάμ
γεννήθηκε στο φως. Θρηνώντας αυτά τα ιστορώ, θρηνώντας
πρέπει κι εσύ να τα ιστορήσεις. Ας είναι για την ώρα αυτό αρκετό.

 λογοτεχνική απόδοση, Γιώργος Τσακιράκης

_____

*ωστόσο η Λάουρα πέθανε από πανώλη το 1348