ΚΩΣΤΑΣ ΟΥΡΑΝΗΣ, ΑΦΙΕΡΩΜΑ Ή ΜΟΝΟΛΟΓΙΑ
Posted by Ίδρυμα Ποίησης | Posted in ΑΦΙΕΡΩΜΑ Ή ΜΟΝΟΛΟΓΙΑ | Posted on 10:49 μ.μ.
0
Ο Ουράνης είναι από τους ποιητές που αγαπήθηκαν πολύ στην εποχή τους. Όπως αρκετοί άλλοι σύγχρονοί του - και σύγχρονοί μας - όφειλε τη δημοτικότητά του σε λόγους άσχετους με την ποίηση. Ταξιδιώτης ο Ουράνης (όχι μόνο στα πεζά αλλά και στα ποιήματά του), ανταποκρίθηκε σε κάποιους πόθους που ήταν κυρίαρχοι σε μια εποχή, κατά την οποία τα πάτρια τοπία είχαν γίνει ασφυκτικά και, από το άλλο μέρος, οι άνθρωποι δεν είχαν ακόμα καταλάβει πόσο μικρός είναι ο πλανήτης.
Άλλο τόσο εξωτικοί ήταν τότε για τον κόσμο των γραμμάτων, που επίσης ασφυκτιούσε στη "βαριά σκιά" του πρώιμου Παλαμά, και οι ποιητικοί τρόποι του Ουράνη. Μα είναι εξωτισμός, θα πείτε, η ανανέωση του ποιητικού λόγου που προετοίμασε τη στροφή του 1930; Ναι, γιατί εδώ δεν γίνεται λόγος για τον Καρυωτάκη ή για τον Τέλλο Άγρα, ούτε βέβαια για τον Παπατσώνη. Ο Ουράνης γοητεύεται από τους ξενικούς τρόπους, όπως ακριβώς από τους ξένους τόπους: ως λυρικός ταξιδιώτης.
Είναι χαρακτηριστικό ότι τα πρώτα του κιόλας ποιήματα, στα οποία το (ξενικό) ρίγος ταξιδεύει εν είδει αποσκευής, είχαν κάνει γνωστό τον Ουράνη. Είναι αλήθεια πως όσο κυλούν οι δεκαετίες , τόσο λιγότερο "νέα" γίνονται εκείνα τα ρίγη. Με τους όρους αυτούς, ποιο νόημα μπορεί να έχει μια αναφορά στον Ουράνη στην καμπή του αιώνα; Ή να δείξει "σε τι σταθμούς ευρισκότανε η γλώσσα, η διανόηση, η κατεύθυνση της ζωής και η αντίληψη της Τέχνης στην εποχή του" (Κώστας Ουράνης, Ένα ειδύλλιο) ή να ερευνήσει αν ο Ουράνης δεν ήταν μόνο επικαιρικός ποιητής.
Ο Λίνος Πολίτης δεν ξέχασε βέβαια το "Σαν όνειρα" και το "Spleen" (που και ο ίδιος ο Ουράνης σύντομα τα απαρνήθηκε) όταν έγραφε ότι ο Ουράνης εξέδωσε εν ζωή τις "Νοσταλγίες" και μόνο. Σ' αυτές, και εν μέρει στη μεταθανάτια έκδοση "Αποδημίες", βρίσκονται τα στοιχεία μέσω των οποίων τον αναγνωρίζουμε. Και τον αναγνωρίζουμε παντού ως ταξιδιώτη. Καλλιεργώντας επί χρόνια την ποιητική ταξιδιωτική εντύπωση, διαμόρφωσε μια ιδιότυπη, κινηματογραφική θα έλεγα, τεχνική που εντείνει την εντύπωση πολλαπλασιάζοντας την εικόνα:
"Μοιάζω τους γέρους ναυτικούς με τις ρυτιδωμένες
και τις σφιγγώδεις τους μορφές, που είδα στην Ολλανδία,
παράμερα στων λιμανιών τους φάρους καθισμένους,
να βλέπουνε αμίλητοι να φεύγουνε τα πλοία".
*
Ταορμίνα
Όλο λέω να φύγω μιαν ημέρα,
όλο λέω να πάω στην Ταορμίνα...
Σε πέλαο γαλάζιας νοσταλγίας
τ' Όνειρο τραγουδάει σα σειρήνα:
- Ταορμίνα! Ταορμίνα! Ταορμίνα!...
Ω κάλεσμα γλυκό σαν των πουλιώνε
σε πρωινές βραγιές το Μάη μήνα!
Κι όλο λέω να φύγω, κι όλο λέω
τα πάντα στη ζωή μου ναν τ'αφήσω,
να διπλομανταλώσω όλες τις πόρτες
και, δίχως καν τα μάτια να γυρίσω,
μ' άτρεμα τα φτερά - ν' αποδημήσω.
Πώς τρικυμίζει μέσα μου η λαχτάρα
ν' αφήσω τη ζωή μου - για να ζήσω!
Τα βράδια, πλάι στη λάμπα μου σκυμμένος,
ξέθωρους χάρτες ναυτικούς κοιτάω,
μπροστά μου έχω παμπάλαια βιβλία,
που κάθε τόσο τα φυλλομετράω:
το δρόμο που θα πάρω μελετάω.
Μα τα χρόνια περνάνε κι όλο μένω,
πάντα κάτι τυχαίνει - και δεν πάω...
Κι ούτε θα πάω ποτές! Η Ταορμίνα
(κι αν υπάρχει) για μένα θε να μένει
του εξόριστου τ' Όνειρου μου η Πατρίδα,
σα μια Ευτυχία που μου 'ναι ταγμένη
και που, ό,τι κι αν συμβεί - με περιμένει,
ενώ, αν είχα πάει, τι θα 'χα τώρα
την άχαρη ζωή μου να γλυκαίνει;
*
Τους ναύτες συλλογίζουμαι...
Τους ναύτες συλλογίζουμαι που πάντα ταξιδεύουν
σε θάλασσες αλαργινές με ξενικά καράβια,
και τη φριχτή τους μοναξιά σαν, άνεργοι στην πλώρη,
κοιτάν να κατεβαίνουνε τα ωκεάνεια βράδια!
Τους βλέπω στις μονότονες τις ώρες της γαλήνης,
όταν δεν έχουν τίποτα στη γέφυρα να κάνουν,
ν' ανοίγουνε τους σάκους τους που 'ν όλο τους το είναι,
(τάχατες πως σκοπεύουνε σε τάξη να τους βάνουν),
κι από τα βάθη τους αργά και τρυφερά: σουγιάδες,
δεκάρες, πιστοποιητικά και καρτ' ποστάλ να βγάζουν,
μαζί με γράμματα παλιά και με φωτογραφίες,
ποπυ κάθουνται νοσταλγικά καιρό και τις κοιτάζουν...
Τους βλέπω, σαν αράζουνε σε μακρινά λιμάνια,
ντυμένοι κυριακάτικα δυο-δυο να συριανάνε
στους δρόμους τους παράλιους και, με τον ίδιο πόθο,
τα καταστήματα ή τις γυναίκες να κοιτάνε...
Κι όταν καμιά τους σταματάει, κουνώντας τους γλουτούς
της,
ευγενικά και σοβαρά στη μέση να τη βάνουν,
κι ακολουθώντας την αργά, να μην ξεχνάν ωστόσο
με λέξεις και με νεύματα παζάρια να της κάνουν!
*
Δον Κιχώτης
Ατσάλινος και σοβαρός απάνω στ' άλογό του
το αχαμνό, του Θερβαντές ο ήρωας περνάει.
και πίσω του, στο στωικό γαϊδούρι του καβάλα,
ο ιπποκόμος του ο χοντρός αγάλια ακολουθάει.
Αιώνες που ξεκίνησε κι αιώνες που διαβαίνει
με σφραγισμένα επίσημα, ερμητικά τα χείλια
και με τα μάτια εκστατικά, το χέρι στο κοντάρι,
πηγαίνοντας στα γαλανά της Χίμαιρας βασίλεια...
Στο πέρασμά του απ' τους πλατιούς του κόσμου
δρόμους, όσοι
τον συντυχαίνουν, για τρελό τον παίρνουν, τον κοιτάνε,
τον δείχνει ο ένας τ' αλλουνού - κι ειρωνικά γελάνε.
Ω ποιητή! παρόμοια στο διάβα σου οι κοινοί
οι ανθρώποι χασκαρίζουνε. Άσε τους να γελάνε:
Οι Δον Κιχώτες παν μπροστά κι οι Σάντσοι ακολουθάνε!
***
Όσο περισσότερο διαβάζω τον Ουράνη, τόσο πείθομαι ότι το μόνιμο στοιχείο της διάθεσής του είναι η ταλάντευση ανάμεσα στα φωτεινά και ομιχλώδη τοπία, στους χαρμόσυνους και πένθιμους τόνους και στους αντίστοιχους συμβολισμούς. Κάποτε μάλιστα, όταν ο έλεγχος δεν αγρυπνεί, ένα φωτεινό σύμβολο ξεπηδάει από το θησαυροφυλάκιο του Ουράνη και εισδύει κατά λάθος σ' ένα σκοτεινό τοπίο. Οι λέξεις "ευφροσύνη" και "βαρυθυμία" ασφαλώς δεν αποδίδουν όλη την κλίμακα των συναισθημάτων και των αντίστοιχων απεικονίσεων. Το παν είναι ζήτημα επιλογής συμβόλων.
*
Δεν είναι τυχαίο ότι από τη μνήμη του Ουράνη - επηρεασμένου και από τον Σαρλ Μπωντλαίρ - αναδύεται κάποιος, αλλοιωμένος βέβαια, Σολωμός. Το ζήτημα ωστόσο είναι ότι το ειδύλλιο υπάρχει, ως επίτευγμα ή έστω ως επιδίωξη, και αποτελεί ένα από τα γνωρίσματα του ιδιωτικού παραδείσου του (αργοί, μακριά, κουδουνισμοί προβάτων αντηχούνε...)
*
Ο Ουράνης είναι ευανάγνωστος ποιητής. Ήδη η σύγχρονη του κριτική έχει σημειώσει πως το αντικείμενο της νοσταλγίας του Ουράνη είναι η παιδική του ηλικία. Αλλ' ας μη γελιόμαστε: η παιδική ηλικία είναι κι αυτή ένα σύμβολο, δηλαδή κάτι που μπορεί να παραπέμπει αλλού, διατηρώντας ακέραιη και τη δική του υπόσταση. Μπορεί επίσης να μεταπλάθεται επ' αόριστον.
Αλόη Σιδέρη
_____
Το 1970 η Ακαδημία Αθηνών, με την περιουσία που της άφησε η Ελένη Ουράνη-Νεγρεπόντη (ψευδώνυμο Άλκης Θρύλος) - πρώτη πρόεδρος της Ακαδημίας και δεύτερη σύζυγος του Κώστα Ουράνη - προς τιμήν της ίδιας αλλά και του συζύγου της, ίδρυσε το Ινστιτούτο ή Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη αλλά και το ομώνυμο βραβείο με απώτερο σκοπό τη χρηματική ενίσχυση μέσω αυτού του βραβείου της λογοτεχνίας.
